Shillong: Ka kynhun yong ki ar tylli ki seiñ saiñ pyrthai ha ka jylla hapoh ka Regional Democratic Alliance (RDA), wa kynthup ya ka Hills State Peoples’ Democratic Party (HSPDP) waka United Democratic Party (UDP), ynne ka sngi da rah ki hakhmat u Montri Rangbah ka jylla, u Conrad K Sangma ya ki lai tylli ki phang wa kynthup ya i pynpsiah ya i ktien Khasi wa Garo ha ka 8th Schedule ka riti synchaar yow tipmit ya ki ktien, ka phang wa yatoh wa u pood u ang hapyrdi ka Meghalaya wa Assam wa i thmu wow wanrah ya ka luti rel ha ka jylla.
U Bindo M Lanong uwa man uwa yahkhmat ka UDP da ong u wa ka sorkar jylla ha u snem 2005 da tipmit noh ko ya ka ktien Khasi wa Garo ha ka jylla kam ki Associate Language, wei ha i yachem wa u Montri Rangbah da kular u wow chimkhia ya kini ki ar tylli ki ktien wow pynpsiah ka 8th Schedule.
Hawa yatoh waka luti rel, uwa yahkhmat ka UDP da ong u wa ka RDA da pynsñiaw ha u Conrad wa ym toh wow leh jhan hawa yatoh wa ki rel wa kit ya ki bru, katwa neibynta ki rel wa kit mar, ka sorkar toh u bichaar bniah chwa hanla toh wow pynpoi du ha khappood Assam kawa em ha Ri Bhoi.
Hajrong u pood u ang waka jylla Assam, da ong wa katkam ka Chandrachud Committee ha u snem 1987 da phah ya ka Report cha waroh ar tylli ki jylla, da pynsñiaw bait yei kam yong ka jylla ya u pood u ang wow lai bait katkam u pood ha itu i por ha Khasi Hills. Da ong u wa ym ye wow mylliñ won wa i kaam yong ka Assam toh katkam ka North East Reorganisation Act, 1971.
Da pyntip u wa ha i yaklam wa u Montri Rangbah, ka RDA da pynsñiaw ko wa toh u paitbniah biang deiwa tyrwa ya ka Assam wow yaklam biang neibynta wow pynbait syndon noh ya u pood u ang.
U Jemino Mawthoh da ong u wa hawa yatoh wa u pood u ang, wa kattæ la kamwa 48 snem da em hadooh 20 sien i yachem hapyrdi ki Montri Rangbah ka jylla Meghalaya wa Assam wa 10 sien da ki Chief Secretary. Da ong u wa dang ha ki kajiak por, da sakhi leh ya i wym chong suk ha ki khappood wei ka RDA ym kwah ko wa kam kini ki kynad u pteiñ ki wei wow pynim biang ya ka Consultative Committee kawa da chna ha u snem 2015 yow yoh yei e yumut na kiwa boon ya iwa emkaam wow leh neibynta wow pynbait noh ya i eh.
Hawa yatoh wow tipmit noh ya ka ktien Khasi wa Garo, da ong wa nadooh u snem 1973 ka Sahitya Academy da thaw ko ya ar tylli ki Committee wow pait bniah yow yoh yei tipmit ya kitai ki ktien, wei ha u snem wa da dep, ka dorbar ki MLA da mynjur ko ya ka Resolution wow tipmit noh ya kini ki kyntien, wei kini da biang wa ka ktien Khasi wa Garo u yoh ki yei tipmit hapoh ka 8th Schedule ka riti synchaar.
U Mawthoh da ong u leh wa da yaklam wa u Montri Rangbah hajrong ka luti rel deiwa pyrkhat ya i yada ya kiwa chong chnong ka jylla wei ha i jooh i por wow kyntu leh ya ka jylla ha ka yoh ka kot, deiwa toh u booh chwa ya ki khyrdop.
