Ha ka kot wa thoh da u James Howard Thorton (1834-1919) kawa da e pyrtuid ‘Memories of Seven Campaigns’ kawa da pynmih ha u 1895 iwa yatoh wa i lai luti yong oo kam uwa e yei sumaar namo u Doctor hapoh ka Indian Medical Service heiwa da ksoh u yei kyrdan Deputy Surgeon wei ha ki 35 snem hei chakri yong oo da lai u cha India, China, Egypt wa Sudan wei heipor wa em u ha India da poi u leh cha ri-loom Jaiñtia heipor wa em ka yaleh pyrchah wa joor ya ki pharæng.
(Iwa thoh heini toh iwa chim naka lynnong wa 7 ka kot kawa ye phi u Download hawa kut ini i thoh).
Ha ka 16-03-1856 da mih u James Howard Thorton na England hadien wa chim chuti u 6 bnai yow lai cha Calcutta, India heiw da poi u ha Calcutta ha u Naikhynde da ka jhaad wei da neh u heini kattu katni por.
Hadien ini da thung ya oo wow pait u ya ka Medical Left Wing ka 28th Regiment Native Infantry deiwa poi ka hukum na Sylhet yow yarap ya ki wow jop ya ka yakhih wa da sdang da ki bru ri-loom ka “Khasia & Jyntia Hills” ha Eastern Bengal.
Ha kani ka kot da ong u wa da yieñ pyrchah ki bru wa sah cha kini ki loom neidaw wa ka sorkar ka Bengal da pynkrehkaam ko da ka dan Income-Tax (kawa da wanrah nyngkong ha India da u Wilson, Finance Minister) heiwa kiwa chong chnong kini ki loom toh ki wym em khih wow pynmih poisa, ki wym sñiawthooh hi leh kayi ka kam kani ka dan. Kamtæ manda khrong ya kani ka dan deiwa pynbor wei deiwa dawa deibor na ki bru, ha u 1862 sdang ka yakhih ki paidbah kawa da neh 15 bnai heiwa da em boon kiwa yap wei da jop ya kini kiwa yieñ pyrchah ym toh deiwa suk wei da boon leh i pynlut deiwa phah 5000-6000 ngut ki chipai wa ki pulit.
Ha ka 22-02-1862 da kaap u James Howard Thorton ya ka wah “Soorma” wei da poi u ha Sylhet Station neitæ won da lai u cha “Cherra Poonjee” ha “Khasia Hills”, wei kani ka Station toh kawa da jan lut ki bru chipai hei yaleh pyrchah. Ha ka 25 tarik wa ha ka sngi wa bood da lai luti ki na i khloo wa rben wa em ki phlang wa jrong hadooh 10-12 phut hadooh wa poi cha i thaw wa tip kam ka Companygunge. Na ini i thaw da chynna ki ya ki loom “Khasia Mountains” kiwa nadooh mihsngi chadooh sepsngi, kiwa da man kam ki chram moo wa heh bha, kiwa da tymmoh da i yirngam.
Ha ka 27 tarik da sah miet ki ha “Pundua”, i thaw wa jhieh bha wei da tieñ bha u boi man i kam i thaw wa ye u yoh Malaria tangwa ym em won kiwa yoh kjut.
Ha “Pundua” da yoh hukum na u Colonel Richardson, wow phah kawi ka Company cha “Cherra Poonjee”, wei wow yachem wa oo ha “Nongtalong”, ha “Jyntia Hills” deiwa yah lang ya kiwa dang sah ki chipai.
Da lai luti biang ki na khloo deiwa kaap boon ki wah dooid wa ki wah wa heh deiwa pynemkaam da ki lieñ neidaw wa heh um wa joor u slap. Wei ha kawi ka miet i thaw sah ki da dap um i neidaw wa ku ka um pala 20 phut wa joor syndet u slap.
Da khana u leh da chem wa boon ki thaw toh kiwa dap um em wei ktieh ki hadooh wa uwi u hati yong ki uwa kit tiar da sahkut u wei da ngam u hadooh wa poi u kpoh u wei da hap ki wow ah da ki chnat dieñ yow yarap ya u hati wow taan u ya idæ nei ktieh. Hadien wa lai kjat ki chi tayaw da ye ki wow pyndep kamwa 40 Miles deiwa chem boon ki chitom wei da ye ki wow poi cha i chnong “Jyntiapur”, iwa em ha tre ki loom.
Da thoh u leh wa u “Rajah” ka “Jyntiapur” toh uwa synchaar ya iwa heh bha i thaw ha kini ki bynta ka India tangwa i thaw sah u heipor wa yoo u toh iwa da sih da jæd bha lait na ki moo pynyieñ wa heh wa jrong kamwa 20 phut kiwa da pynyieñ nadooh ki por warim iwa ye u man hawa kñia lane hawa pynsahkynmoo hawa em iyi re iyi i jia wa kyrpang.
Ha ka 7 tarik u Wisu (March) da mih ki na “Jyntiapur” deiwa chong da ki lieñ kiwa khian bha kat u niam u chong hi-eh wei manda poi ha ki tre kjat ki loom da hiar ki yow ku ya ki loom wa jrong wa chariñ bha kamwa 1500 phut napoh i khloo yow poi cha “Nongtalong”. Da thoh u wa ini i chnong antaad wa em i 2500 phut chajrong wei da chynna bha ya ki thaw wa man madan na ini i chnong. Ha kani ka chnong da thoh u wa ki bru toh kiwa bha tangwa da antaad u wa kani ki bru toh kiwa ye u chah pynbor wow yieñ yaleh pyrchah lada ym poi ki yow yada ya ki. U Major Rowlatt, Chief Civil Officer ka “Khasia and Jyntia Hills” wa u Colonel Richardson ka 44th Regiment Native Infantry, wa ki kattu katni ki bru da yachem ki wa oo ha ini i chnong wei da pynkhreh ki wow lai tympra ya iwa da pynyieñ da kah da kiwa yaleh pyrchah ha i thaw wa chem chitom u poi ki pharæng ha “Ooksai”.
Ha ka 9 tarik u Wisu, u Captain Robinson deilang wa kamwa 30 ngut ki bru da mih ki na “Nongtalong” yow lai pait ya iwa da chna yow kah ha “Ooksai”. Heipor wa lai ki napyrdi iwi i khloo cheiliang sepsngi da poi ki cha tre iwi i synrang wa yillu palat 1000 phut hadooh wa da chem chitom ki tang wow yoh thaw ksoh, thaw booh kjat wei ha kini ki bynta da em kiwa siat ki da ki khnam wei ym chynna ya kini ki bru neidaw wa rben i khloo heiwa da sñiaw du yeiwa ya kbai ki na khlieh ki loom. Neiliang yong ki won da siat ki da ki suloi iwa da pynyut ya kiwa sait da ki khnam kamtæ da rai ki wow dong chandien heiwa da em won wa pynhaap da ki moo wei manda poi ki rap cha tre ka synrang da em wa siat da ki khnam wa kiwa kawang da ki moo, kamtæ da sdang ki wow ku chaneiñ heiwa ym em wa mynsoo lane kiwa yap na ki.
Ha ka step wa bood da lai biang ki deiwa yah awjan waroh ki chipai wa ki pulit cha “Ooksai”, wei da ye ki wow lai na i bynta ka synrang khlem em wa pynthut wei manda poi ki ha i thaw wa da chna yeiwa kah, da chem wa man i kam i chram wa jrong 9 phut wa chna da ki chken ki siej heiwa ha waroh ki bynta da tah pynnep ya ki chken ki siej. Hadien ini da sñiaw ki ya ki suloi wa yasiat iwa wan na kylla ini i chram iwa mut wa u Colonel Richardson da sdang u yei yaleh heiwa ki bru wa em ha ini i thaw da khyrngiat ki yei wan ki chipai na waroh arliang wei ha ini i yaleh da em kiwa yap katwa kiwa boon da ye ki wow yut. Heipor wa liwan ki cha “Nongtalong” da em biang wa siat ya ki da ki khnam wei da pyntyllung da ki moo wa heh heiwa da em boon ngut wa mynsoo.
Ha ka step wa bood da lai biang ki cha “Ooksai” yow lai e baam ya ki bru yong kiwa phah yang ha itai i thaw wei manda poi ki ha i jooh i synrang da em biang kiwa noh da ki moo wa heh heiwa uwa thoh ya ka kot leh da mynsoo u hadooh wa wiar yong bru wei da nion ka Helmet u kawa da yarap ya oo wow lait im. Ha ka step wa bood da liwan ki na kawi won ka luti cha “Nongtalong”.
Hadien ini, da phah won ya u James Howard Thorton wow lai u cha Jowai yow chimkti kam u Medical Charge ka 44th Regiment Native Infantry. Ha kini ki por ha ka 28 tarik ka 44th Regiments hapoh i pynlai u Colonel Dunsford, da lai ki cha ki chnong wa em chajan yow lai tympra ya iwa da kha ki bru namo ki Stockades. Da hiar ki na Jowai cha ka “Montadoo River” wei da poi ki ha iwi i chnong wa rap heh iwa ym em bru de. Kamwa 2-3 Mile da poi ki ha “Latoobir”, heiwa da chem biang ya iwa da chna ki bru yow kah yei wan kiwa na baar heiwa ya ini leh tympra ya ki wei da liwan biang ki cha Jowai. Ki loom wa da yoo ki toh kiwa khlem dieñ wei da em du ki phlang wa tbian wei ki chnong wa chem ki ha luti toh kiwa khian wei kiwa duna bru.
Ha ka sngi wa bood da lai luti ki na i jooh i thaw cheiliang mihsngi wei hei janmiet da poi ki ha i chnong “Shamfong”, heiwa ha ini i thaw da dep wow tympra chwa ya iwa da chna yow kah yow khang yei wan ki bru da ki chipai ka 44th hapoh i yahkhmat u Colonel Richardson. Ha ini i chnong leh da chem toh iwa da yut ki bru kamtæ da sahmiet ki heini i thaw khlem em wa pynwit ki wei hei step da lai ki cha “Ralliong”, wei katwa dang lai ki, ki loom da sdang ki wow boon dieñ. Manda poi ha “Ralliong” da chem toh iwa da kah bha wei da em bru leh kiwa siat ki mar ya poi ki hajan. Neiliang ki pharæng da siat kylla ki wei kiwa em ha ini i chnong da yut noh ki cha khloo tangwa ym em yut jngai ki wei hei miet da pynwit ki deiwa sait ya kiwa yang sonteri.
Ha ka sngi wa bood da tympra ki yeiwa da dep chna yow kah ha “Ralliong” dep neitæ lai won ki cha chnong “Munsoo”, iwa da yoh yutip ki toh iwa da chna da kah bha nei psiah ki bru, kamtæ da antaad wa daw joor bha ka yaleh tangwa hadien kiwa chong chnong siat ki kattu katni sien, yut wot ki chapoh khloo. Hadien wa ye wow chim ya ini i chnong, liwan biang ki cha Jowai.
Ya waroh kini ki lynnong kani ka kot wa yatoh wa i chem u James Howard Thorton yei phi wow Download heini.
