Hadien ba la mih ka jingїakynad kaba jur halor ki nongshong shnong jong ka Sweepers’ Line ha Them Їewmawlong kaba la neh katto katne taїew ha ki bnai June bad July ka snem 2018, ka Sorkar MDA ka jylla hapoh ka jingїalam jong u Conrad Sangma kum u Myntri Rangbah, ka la pynbna paidbah bad thung ia ka High Level Committee for Rehabilitation of the Residents of Punjabi Lane. Їa kane ka Committee la khlieh da u Prestone Tynsong, u Symbud Myntri Rangbah lem bad kiwei de ki myntri.
Ka jingїakynad ka la long kaba jur bad neh da ki taїew. Kane ka la ktah shibun ia ka kamai kajih, khamtam eh jong ki nongtrei-nongbylla sngi, ki nongїew bad nongdiemadan. Ka la ktah jur ia ka shongsuk shongshngaiñ jong ka nongbah baroh kawei. Ňiuma, ka jingїakynad bad jingїakynroi halor ka jingdon jong ki nongshong shnong kiba dei na ka jaitbynriew Mazhabi ne Dalit Sikh ha katei ka jaka kam dei kaba thymmai. Lah bunsien ki la mih ki jingїakynad ne jingїashoh їadat ne jingїamynsaw bad ki don ruh ki khep ba ka jingїashoh hapdeng ar ne lai ngut ki briew ne shi kynhun bad ar kynhun ki briew ka їalam pat sha ka jingїakynad ne jingїaumsnam hapdeng ki jaitbynriew bad ka jingpynjot ne jingthang ia ki mar paidbah bad kumta ter ter kumba ka la jia ha ka snem 2018.
Na kine ki jingїakynad ka mih ruh ka sur bad ka jingdawa kaba jur ba dei ban pynkynriah ne ban beh shnong noh ia ki Dalit Sikh kiba la shong la sah la bun pateng ha katei ka jaka. Ha kajuh ka por pat ngi dei ban tip bad kynmaw ba ka jingdon jong ki Mazhabi ne Dalit Sikh ha katei ka jaka ka la kham slem ban ia ka jingdawa ban pynkynriah ne ban beh ia ki. Kumta ka sorkar ne kiwei pat ki bor ne tnat synshar kum ka Municipal ne Hima Mylliem ki shem jingeh ban ai jubab bad weng ia kita kiba ki ñiew ba ki dei ki kynrum kynram bad ki jingwit.
Ha ka jingshisha kam don jingeh ban jubab bad ban pynbeit ia kino kino ki jingeh. Ym lah ban len ba ha ka por jong ka sorkar phareng katei ka jaka ka don sha kyndong tam jong ka sor ne nongbah. Hynrei kham hadien bad khamtam eh mynta ha kane ka pateng katei ka jaka ka la kylla ka jaka pdeng jong ka sor Shillong bad ka dei ruh ka kad khaїi bad kumta khlem artatien kiba bun bah ki heh spah ki heh saipan bad ki nongsynshar lehse ki don ka jingkwah ne jingthmu ban shim noh ia katei ka jaka khnang ban lah ban pynїar bad pynkhraw ia ka spah shimet.
Kine ki Mazhabi ne Dalit Sikh ki dei na Gurdaspur District ha Punjab bad la wanrah ia ki shane sha Ri Khasi da ki shipai bad sorkar phareng na ka bynta ba kin shakri ia ki shipai/ sorkar phareng bad ruh ban ai ka jingshakri ia ki nongshong shnong jong ka sor bad nongbah Shillong hapoh ka jingpynїaid ka sorkar phareng ha kito ki por. Ka sorkar phareng ka la pynkynriah ia ka nongbah jong ka na Sohra sha Shillong ha ka snem 1866 bad lyngba ka soskular ka Hima Mylliem ka la ai khyndew ia ka sorkar phareng ha ka snem 1863. Ki snem kiba bud ka Shillong ka la kylla long ka nongbah jong ka Chief Commissioner Province ha ka snem 1874, nangta ha ka snem 1878 ka Shillong ka kylla long ka Station katkum ka Bengal Municipal Act 1876 bad ka Shillong Municipality ha ka snem 1896.
Naduh ka por ka sorkar phareng bad haduh mynta ki Mazhabi ne Dalit Sikh ki ai ka jingshakri ha kaba pynkhuid ia ka jaboh jabaiñ bad ka jakhlia kaba mih na ki dukan, ki їing briew bad kiwei ha ka nongbah baroh kawei. Lah ban ong ba ka kam kaba kiwei kim treh ban leh, kum kaba khat ne rah ia ka jakhlia kaba mih na ka met briew ne mrad kine ki Dalit Sikh ki trei, ki leh bad ki pyndep ia ka kamram.
Katkum ka rukom kheiñ jait ha ki jaka thor ka ri India ki Mazhabi ne Dalit Sikh ki dei ki jaitbynriew kiba pohjait, ki long ruh kiba duk bad kiba sahdien tam. Ka jingwan jong ki sha ka nongbah Shillong ka long ka jinglaitluid kaba khraw namar ha kawei ka liang ki la lait na ka jingshah ñiew beiñ kum ki jait kiba poh, katba ha kawei pat ka liang ha kane ka nongbah Shillong ruh ym don kiba sngewthuh bad ym don kiba sngewlem na ka bynta jong ki, wat ka sorkar ne ki nongmihkhmat naduh kiba rim bad haduh mynta da ki phew snem ki la shu їehnoh beiñ ia ki. Kumta ki im sah ha ka jingduk-jingkyrduh bad jingsahdien. Imat ka sorkar kaba mynta ruh ka pyrkhat kumta ba ki dei ki briew kiba pohdor, kiba duk, ki bym don bor ei ei bad ba ki lah ban shu weng ne beh ne leh ia ki katba sngewbit.
Ha ka 9 July 2018 ka Thma U Rangli Juki ka la ai ka dorkhas sha ka High Level Committee jong ka sorkar jylla bad haduh mynta ka TUR ka ban jur bad dawa ba ka sorkar ka dei ban pynbeit bad pynbha ia katei ia jaka ym na ka bynta ki katto ki katne ngut kiba mut ban khwan ne kurup ia katei ka jaka sha lade bad na ka bynta ki jingmyntoi shimet. Hynrei kano kano ka jingpynbeit bad jingpynbha ka dei ban long na ka bynta ki nongshong shnong katei ka jaka bad kumjuh ruh na ka bynta ka jingmyntoi bad ban kyntiew ia ka jingim bad ka kamai kajih jong ki nongshong shnong ka nongbah, khamtam na ka bynta ki nongbylla sngi, ki nongїew bad nongdiemadan.
Ka TUR ka dawa-
- Ban tei pynbha ia katei ka jaka. Da ki phew snem kine ki Mazhabi ne Dalit Sikh kiba trei bad shakri kum ki nongpynkhuid ia ka jaboh jabaiñ jong ki nongshong shnong ka nongbah Shillong ki shong bad im ha ka jaka ka bym khuid, ka bym koit bym khiah, ka jaka kaba khapniah bad ka bym biang satia ka umbam umdih, bording elektrik, ki nala bad kiwei ki jingdonkam ba kongsan. La shu їehnoh beiñ ia ki. Kumta ka la dei ka por ban tei thymmai bad shna ki їing shong kiba pangad, kiba khuid bad kiba biang ki jingdonkam baroh na ka bynta ki nongshong shnong katei ka jaka. Kam don jingeh ban leh kumta namar ba ki don ruh ki jaka/khyndew kiba marjan kiba hap hapoh ka Shillong Cantonment Board bad ka sorkar ka lah ban pyndonkam ia ki. Shuh Shuh kito ki longing jong ki Mazhabi Punjabis kiba mih na kito kiba wan ha ka por phareng ki dei ban ioh ia ka lad ban sah suk ha jylla (Security of tenure)
- Ban tei thymmai bad pynitynnat ia katei ka jaka da kaba thaw ia ki jaka paidbah ne ki jingtei kiba long ka jingmyntoi ia ki paidbah nongshong shnong salonsar. Ka TUR ka la ai ruh ia ka jingdro kaba long ruh ka Plan kumno ban tei pynitynnat ia katei ka jaka. Ban thaw ia ka їew kaba kyrpang na ka bynta ki nongdiemadan, ka jaka ai dawai/sumar pang, ka jaka ri khyllung, ka jaka їeng ki bus bad kali kamai paidbah, ka kudam buh mar na ka bynta ki nongїew, ki nongdiemadan, ka kudam buh jhur ne mar pyut, ki jaka leit bar ne paiñkhana, nalor ki їing kiba kylluid, kiba khuid, kiba pangad bad kiba biang ki jingdonkam na ka bynta kito ki Mazhabi Sikh kiba don hok ban shong ha katei ka jaka.
- Ka Punjabi Lane/Sweepers Line bad ka Them Їewmawlong baroh kawei ki dei ki jaka kiba dap da ki jingsniew kiba laiphew jait. Da ki phew snem bad haduh mynta kiba bun bah ki briew kiba їaid ba їeng, kiba die jingdie, ki nongrep, ki nongniah kali kamai bad kiwei ki shah pyndik, ki shah lute ha ki riewsniew bad kam shngaiñ ruh ia ki kynthei khynnah ha katei ka jaka. Kumta ka TUR ka dawa ba ka sorkar jylla lyngba ka tnat pulit ban tehlakam ia ki kam sniew, ban pynshitom tyngeh ia ki riewsniew bad ban pynduh shi syndon ia ki kam sniew ha katei ka jaka. Lah ban leh ia kata da ka jingїatreilang bad ki nongshong shnong, ki bor Hima, ki bor pynїaid shnong kiba marjan bad District.
Ha ka 28 September 2021 ka HLC ka la ai ia ka kaiphot jong ka sha ka sorkar bad ha ka 7 tarik October, 2021 u Myntri Rangbah ka jylla u la kren sha ki nongthoh kot khubor ba ka sorkar jylla kan pyntreikam noh ia ki jingai jingmut bad jingtyrwa jong ka HLC ha kaba їadei bad ka Sweepers Line/Punjabi Lane ha Them Їewmawlong.
Halor kane ka jingpynbna jong u Myntri Rangbah, ka TUR ka kynthoh jur bad pynpaw shai kumne:
Ba ka HLC ka khlem shim ia ki jingai jingmut jong ki paidbah bad ka sorkar ka thung hi ia ka HLC bad ki dkhot ruh ki long tang na ka liang jong ka sorkar. Kumta ka sorkar ka thung hi їalade bad ka ai jingmut hi da lade їalade. Kum kane ka jingleh ym lah ban pdiang ha ka synshar paidbah.
Ka sorkar ka kyntait ban pynrung ia ki nongshong shnong katei ka jaka ne ki nongmihkhmat jong ki kum ki dkhot ha ka HLC. Kaba kham sngewsih ruh ka long ba wat u MLA katei ka thaiñ um shym long u dkhot jong ka HLC bad um shym don bynta ei ei ha ki rai bad jingai jingmut kiba ktah ia ki paidbah nongjied jong ka North Shillong Constituency.
Balei ka sorkar ka leh buhrieh ne leh sop sop bad ka khlem buh shuwa ia ka kaiphot ha ka jaka paidbah ne ban sam paidbah ha shuwa ban shim ka rai lane ban pyntreikam ia ki jingtyrwa jong ka HLC. Kane ka jingleh ka pynsuba ba lehse ka dei tang ka buit politik namar ba la jan ki Bye-Election ha ki lai tylli ki Constituency.
Ka sorkar lyngba u Chief Minister ka la pynkulmar jingmut ia ki nongshong shnong jong katei ka jaka da kaba ong ba hapoh shitaїew ka sorkar kan shimti noh ia katei ka jaka bad ba yn sdang noh ban pynkynriah ia ki nongshong shnong sha kiwei pat ki jaka. U la ong ruh ba ka sorkar kan їakhun pyrshah ia ka Status Quo ne ka hukum jong ka High Court halor katei ka jaka. Kane ka jingkren u Myntri Rangbah ka la pynkulmar jingmut ia ki briew kiba la im lypa ha ka jingrit mynsiem bad kam dei ka jingleh kaba dei.
Kumta ka TUR ka dawa ba ka sorkar ka dei ban pynsangeh shuwa ia ki rai. Ban sam paidbah shuwa ia ka kaiphot. Ban kynthup ia baroh, naduh u MLA haduh ki nongshong shnong katei ka jaka, kiba dei hok ban donkti ban rai halor ka jinglong jingman katei ka jaka. Ban tei thymmai bad pynbha ia katei ka jaka na ka bynta ka jingmyntoi ki nongshong shnong katei ka jaka bad ki paidbah kiba im ha sor Shillong bad jylla salonsar.
