Da u: Chandame Sungoh
Ka Elaka Labang Nangphyllut, Pangam Raliang kawa jooh tip yaka kam ka Block-I em ko soo bynta, ki Nongjrong, ki Labang, ki Nangphyllut wa ki Pangam Raliang.
Ki Nongjrong, Labang Nangphyllut em ki u jooh u Dolloi wei yei man Dolloi da jooh leh daka pali, iwa mut u Labang chi pali, u Nongjrong chi pali kamjooh u Nangphyllut. Katwa ka Pangam Raliang won haap ko hapoh ka Elaka Raliang hei pait i synchaar u Dolloi ka Elaka Raliang.
Kamwa man katni, ki jait Nongjrong em ki du kawi ka chnong, man ki leh ki Pnar paka wei em yaphær ki kajiak hei kur i jait kam ka nongmuna, ki kur Lasaw, Sari, Pyrpet, Papiah wa Situng ym em ki chapoh Labang Nangphyllut, wei em ki leh jar jair i lehñiam leh rukom, ka kñia ka khriam, ka phur ka siang, ka puja pukan wa ki Blai ki Dken.
Ka chnong Nongjrong toh kawi naki chnong kawa yoosuk tam hapoh Block-I wei da ker yaka le dong daki pynthor kiwa heh wei kiwa bha symbe.
Ki Labang won em ki ya ki kur kam ki Larom, Thaiang, Lekhaden wa Sulip. Kini ym em ki hapoh Nongjrong waka Nangphyllut wei la jia wa em leh, ymtoh ki tre kur. Najrong kini em saki Lyngdoh, ki War, ki Shadap wa ki Bhoi. Ki chnong kiwa em hapoh u Ryngkaw (ka ktien ryngkaw mut ko yaki Blai ki Dken kiwa ker wa da yaki loom ki wah ki chnong ki thaw) Labang kamwa man katte man ki ka Mynriah, Madanmyn-i, Moorap, Syrlong, Mooriap, Mynju, Mooknor, Bandeiñ, Mookhim wa Khyndeliar.
Kini leh toh ki Pnar paka wei em ki jar jiar i lehñiam leh rukom, ka kñia ka khriam, ka phur ka siang, ka puja pukan wa ki Blai ki dken wei em ki leh jar u Langdoh, ka Langdoh, ki Sangot ki Maji, ka Tylleiñ Tymmoh, heiwa pher ki naki Nongjrong wa Nangphyllut.
Ki Nangphyllut won em ki kur Myrten, Tamaha, Samaiang, Sutong, Saphai Tron, Lamare, Talang wei kini ymtoh ki kur Nongjrong wa Labang. Ka Laher, Umsalait, Phlang, Kyarabon, Phle-phle, Deiñler, Lamarang, Thangrong, Madan Nongkylla, Mooliañ, Lummoojem wa chiteiñ ka chnong Mowjem toh ki chnong Nangphyllut.
Kamwa man ki Nongjrong wa Labang kini leh em ki jar jiar ka lehñiam leh rukom, ka kñia ka khriam, ka phur ka siang, ka tylleiñ ka tymmoh wa ki Langdoh ki ri Blai.
Ki Pangam Raliang won haap ki chapoh ka Elaka Raliang wei ka kñia ka khriam, ka lehñiam leh rukom, ka kaam im kaam yap, ki Blai ki Dken da man kam ki Raliang hi. Ki Raksaw toh ki kur kiwa yaphær waki Nongjrong Labang Nangphyllut wei kini ki kur wym em hi ki hapoh kini ki raij.
Najrong ki Raksaw em chiboon ki kur kam ki Shadap, Lamare, Dkhar, Sayoo, Suchiang wa kiwi kiwi kamwa man ha kiwi won ki kur kiwa em cha Jaiñtia Hills District. Ki chnong kiwa em haka toh ka Kha-kasla, Psiar, Mowluber, Salait, Mowput, Chnong Thymme, Lang-et, Mowbhar wa Sapiang.
Ka wah kawa heh tam hapoh Labang Nangphyllut wa ka Pangam Raliang toh ka wah Mynriang, wah Myntang wa ka wah Myn-i. Ka wah Umtruiñ pynyakhlaad ko yaki Labang wa Nongjrong, ka Wah Myn-i pynyakhlad ko yaki chnong Karbi wa ki Labang, ka wah Mynju won pynyakhlaad ko yaki Labang wa Nangphyllut.
Ka Umtruiñ toh ka wah kyntang wah Blai ki Nongjrong, ka wah Umphe-Kmai toh ka wah Blai ki Labang ka wah Umkhri toh ka wah Blai ki Nangphyllut.
Ym ye u tip yaki por ki snem waki Nongjrong Labang wa Nangphyllut wan chong wan sah nyngkong ki ha kani ka thaw tangwa lyngba ki dak ki chin ki parom ye u tip wa ki toh kiwa wan sah nyngkong cheini. Ka khana pateiñ da ong wa ki Labang wan ki naka chnong Larnai, West Jaiñtia Hills District, Meghalaya, hadooh katni dang em ka chnong rim kawa jooh khut ki u Loom Labang hajan chnong Larnai. Em ka parom kawa ong waki Nangphyllut wa Nongjrong won wan ki na Barato heipor jop thma ka Syiem Latympang ha pynthor Latuba, wei ki Pangam Raliang won toh kiwa wan hiar chong chnong naka thaaiñ Raliang, thaaiñ Sahsniang hi heipor wa khai ka khlam haka chnong Sahsniang.
Da ong haroh wa ki Labang yut ki na Larnai yow chong cha Labang neidaw i chah hiar thma ha kiwi won ki jaitbru ki wym ye u tipmit neidaw i yaknieh thaw thoo kchu khyndaw. Ki Nongjrong wa Nangphyllut won yut ki na Barato neidaw i chah hiar thma haki chipai ka Syiem Latympang. Ki Pangam Raliang won wan hiar rep, hiar riang wei chong chnong noh cheini wei em leh kiwa lai chong chnong heipor wa khai ka khlam haka chnong Sahsniang. Da ong wa ka chnong Sahsniang da yoh ko yei pyrtuid na kani ka khlam neidaw wa ki bru da yap lut na kani ka khlam heiwa da sah sa du ki sniang.
Kamwa da thoh haneiñ, ym ye u tip nadooh ynnu wa kini ki bru wan chong wan sah ki cheini nei sdang kani ka Elaka, tangwa katkam ka parom hiar pateiñ yong ka Hima Jaiñtia, da ong wa yaka Hima Jaiñtia da chem nyngkong yaka ha u snem 1500 AD wei u Parbat Ray toh u syiem yong ka wei u pood u ang yong ka toh nadooh na kjat Loom Shillong chadooh cha Ri Thor Sylhet hadooh cha ka pynthor Barak.
Kamtæ da sñiawthooh che wa kani ka Elaka Labang Nangphyllut wa Pangam Raliang leh toh wow haap bait ko hapoh ka Hima Jaiñtia hi.
Wym ye u tip yaki snem tangwa da ong wa ka kaam Dolloi da sdang nyngkong nadooh u Sar Trang (Labang), u Blung Tamaha (Nangphyllut), u Salad Myrten (Nangphyllut) katwa ya u Yani Lyngdoh-Acting Dolloi (Labang) ym pu ye u tip yaki snem tangwa da ong wa ya oo da thung daka sorkar phareng. U Honriwell Pyrpet (Nongjrong) iwa da antad da man Dolloi u ha snem 1965 wei da jied ya oo dei pynlai ka United Khasi & Jaiñtia Hills District Council, wei da ong wa oo da neh u hadooh ka snem 1978 kat hadooh wa da pyndam yabor noh daki Karbi. U Brit Samaiang-Acting Dolloi, (Nangphyllut) da ong wa ya uni da thung da ka Kong Phidalia Toi wa u Dolloi ka Elaka Raliang u Kwor Suchiang iwa da antaad ha u snem 1979-80 ter ter.
Kawi naki sakhi satar iwa da pynsakhiat yei mantre chnong yong ki Labang Nangphyllut ya kitu ki thaw kiwa da khut pyrtuid ya ki loom ki wah, ki thaw ki bhaw neibhah wot ki chnong ki Karbi leh da khut pyrtuid dei ktien Pnar suda kam i pyrtuid ki um ki wah wa kynthup ka wah Myn-i Wan Umpu, wah Umchara, wah Umtruiñ, wah Umtli, wah Umrasi, wah Mynju wa kiwi kiwi.
Ki loom kam u loom Lama, Pampyrthad, Chahlyer, Sarynthu, Raksiah, Mookhyrwang. Ki pyrtuid chnong Karbi kam ka chnong Myn-i , Tahpat, Umbasoo, Umkhyrmi, Umpawiang, Stonglapar, Umchara, Umpoo, Moolahin, Baddong, Umkhyrmi, Moothade, Mookoilum wei ya waroh ki chnong Pnar leh da khut du dei pyrtuid Pnar suda, wei em ki leh jar jiar ki parom iwa chongkun chnongnia.
Wot ka ktien ka thylliej leh boon wa chim kylliang ki naki ktien Pnar kam ka ktien “Niam rukom” heiwa da ong ki hei ktien yong ki,”Nim rokom” neidaw wym ye de ki u kynnoh, neitæ ya i ktien “Kur” leh da ong ki kamjooh hi.
Yei “Luti” ha i ktien yong ki da ong “Loti”, “Syntu” da ong ki “Sintu”, yei “Dor”da ong ki “Dor” hi, yei “Por” leh ong ki “Por” wa kiwi kiwi. Wot yei rwai i siaw leh boon wa chim ki naki Pnar. Kawi nei rwai yong ki toh kamni:
Loti kanglit pen kangram,
Do o ingphad ka lingdang ;
Sita mer khinroo a kam ,
Inting sita dam a lang.
Heini ki ktien Loti, Lingdang, Mer Khinroo toh ki ktien Pnar wei i yumut yong ini i rwai toh:
Luti tooid wei khloo,
Boon su ki mait waki lymbnang,
Han kattæ leh hei kaam thooh khynroo,
La slap la doom leh hær bait cheitæ.
Neitæ, wot yaka chaad niam wa pawnaam tam yong ki kawa khut ki ka “Chomangkan” leh da yoh pateiñ naki Pnar. Chomang mut i ktien wa ki Karbi khut ki ya ki Pnar, “Kan” mut Chaad, kamtæ Chomangkan mut i Chaad Pnar.
Tangwa katni da pynkylla noh “Chomkan” iwa mut ka Chaad Sa-ngia, ka chaad lehñiam ya kiwa da yap. Ya kani ka chaad da pynman nyngkong daki Labang heipor wa ksoh Langdoh kynthai ka Ksoo Lyngdoh. Ha kani ka chaad da ya yieñ markhap kynthai chynrang wei ya ksohkti ha tympong, kamtæ da ong wa ha kani ka chaad boon ki chynrang wa chaad da ya muaid kiad pyrsi wei ya rwai ya kynhoi daki ktien sih ktien sang suda. Kamtæ ki Pnar Labang da kyntait noh ki ya katai ka chaad wei da chim pateiñ noh yaka cha ki Mikir (Karbi).
Sa iwi won i sakhiat waki Pnar toh ki longchwa manchwa yaki Karbi toh i rukom ong yong ki deiwa ong kamni, “Sutong a long le, Labang a long le komat si kevang cheng? Iwa mut, “Yi wa wan chong chnong nyngkong ha khyndaw ki Sutong khyndaw ki Labang? Ka jubab yong ki toh, “Rongpi pen Ronghang atum henlo, Reng bonghom Recho ahut .” Iwa mut, “Ki kur Rongpih wa Ronghang heipor u Syiem yong ki u Rengbong Hom “.
Lyngba ini i sakhi sabut ye i wow pynsakhiat waki Pnar kiwa chong wasah ha Nongjrong Labang Nangphyllut wa Pangam Raliang mantre chwa ki yaki Karbi katni.
