Da u: O. R. Shallam, Panaliar, Jowai
Katba ka pyrthei baroh shityllup ka dang ialeh ban wad ki lad ki lynti ha ka ban pynduh pyndam ia ka jingshitom khlam COVID-19 bala wan lyngshop bad shim ia ki mynsien briew khlem sangeh naduh ba kala sdang haduh mynta. Ki stad saian jong ka pyrthei ki trei borbah bad miet bad sngi ban shem ne ioh ia ka dawai ban pynkhiah na kane ka khlem hynrei tad haduh mynta kaba shem ne ioh dei tang ka dawai tika (Vaccine) ban iada na ka jingpang ne ban pynduna ia ki jingshitom lada bit ia ka khlam.
Ki bor sorkar jong baroh ki ri kila thaw buit thaw lad ha ka ban lah ban ai jingiada ia ki nong shong shnong lyngba ka dawai tika bad ki jingbthah (Advisories/Guidelines) khnang ban lah ban da ne ban pynduna ia ka jingpur jong ka khlam. Ka ri India kala dei kawei na ki ri ka pyrthei kaba la pynmih ia kine ki dawai tika ha ka kyrteng Covishield bad Covaxin na ka bynta ban ai jingiada ia ki nongshong shnong kiba naduh ka rta ba 18 snem shajrong. Don bun ki jylla kiba la lah ban pynduna ia ka jingpur ka khlam bad ruh da ka jingdon ka jingkitkhlieh ia ka imlang sahlang, bun ki nongshong shnong ha kum kine ki jylla kila lah ban pyndep ia ka jingai tika (Vaccination) kumba la bthah ne phah da ka sorkar ban ai katkum ki kyrdan rta (age groups) ne ki kyrdan jingtrei (Line of Work).
Ka jylla Meghalaya jong ngi kadei kawei na ki jylla barit ha ka ri hynrei ka dei pat ka jylla kaba jur tam ha ka jingpur ka khlam. Da ki spah ki hajar ngut ki bit ia kane ka khlam nalor ki phew ngut ba iap ha ka shisngi. Ka long ka jingsngewsih kaba khraw na ka bynta jong baroh ki longing kiba la mad ia kane ka shitom ka shipa. Don bun ngut kiba ioh ia kane ka khlam kiba thoh bad pynsngew ia ka jingma bad jintriem ka jingshitom haba iabit ne ioh ia kane ka jingpang na ki jingthiah pang kiba ki thiah kum ban pashat jingmut sha kiba bun ba lang ha ka ban tip ban sumar bad ban phikir ia lade.
Ki nongtrei jong ka sorkar naduh kiba rit tam haduh kiba khraw ki la trei shitom kat lah kat iai ban wad ki lad ki lynti naduh na sor shaduh sha nongkyndong. Nga sngew ban ai ka jingiaroh ia baroh kito kiba trei shitom bad trei met bad mynsien na baroh ki tnad sorkar ba hakhmat (Frontline Departments) kiba dei kam (Duty) ha ka ban pyrkhing ia ka jingpur ka khlam ha pdeng jong ngi kum ki nongshong shnong.
Hapdeng ka jingkiew palat jong ki nongioh ia kane ka khlam, ha ryngkat bad kiwei ki jylla ka sorkar Meghalaya kala hap ban pynjari syndon da ka jingkhang dam (total lockdown) kum ka lad jingiada. Man ka por ka sorkar ka bthah bad ialeh ban pynsngewthuh ia ngi ki nongshong shnong ia ka jingdonkam ban ai tika ha ryngkat bad ban bud ryntih ia ki kyndon ba donkam ha ka ban iada iwei ia iwei pat.
Kum ha kine ki por ba ban ka jingshitom bad jingjynjar, ka long pat kaei re kaei kaba sngewsih bad sngew bynniaw ban tip kumba la iohi ha ki lad pathai jingtip (Social Media) ba ki dang don pat sa ki nongshong shnong ki bym sngewthuh ne ngeit ia ka jingma jong ka khlam. Kum kine ki jaidbriew ki bunkam ha ka ban pynsaphriang ia ki khubor ne ki jingtip lamler bym shisha ban pynsngewthuh bakla ia ki nongshong shnong. Ki da wad ki lad ki lynti ban ialeh pyrshah bad ka sorkar ban pynduh pyndam ia ka jingai ia ki dawai tika sha ngi ki nongshong shnong. Ki da ong ba kane ka dei ka jingleh jong u briew hi bad ymdei re kaba don jingma ne jingbit. Halade nga sngew ban ong ba kum kjne ki jaitbriew ki dei ki bym don shuh ka mynsien ieid ialade ne ia kiba iajan bad ki. Kim don ka jingkitkhlieh ia uba bun u balang ha shnong ha thaw.
To ngin da ia puson bha ia kane, haba naduh ki khlieh ka sorkar kum u President, Prime Minister, Union Ministers ha ryngkat ki Myntri sorkar jylla bad ki nurse ki doctor, ki pulit bad ki nongtrei ba hakhmat jong ka sorkar ki la dep ai injek dawai tika ban ioh jingiada. Hato kine ki shitom ne ki khlad noh? Hato ki pynsaphriang ia une u khniang? Hato ki trei shitom khlem sangeh na ka bynta ialade? Hato kim don iing don sem na don khun don kti ba ki ai injek dawai tika lada dei ba kata ka tika kaba ma kumba la pynsgnewthuh bakla da kum kita ki jaid briew bym don jingngeit ha ki jingma ka khlam?
Ha ka jaka ban ngin iatrei lang bad ki jingpyniaid bad jingbtah jong ka sorkar, hynrei kine ki jaitbriew ki wad lad kumno ban pynsaphriang bad pynjur shuh shuh ia ka jingshitom da kaba ialeh pyrshah bad pynsaphriang ia ki khubor bakla shaphang ka jingiada jong ka dawai tika.
Kum ki nongshong shnong ba don ka jingkitkhlieh na ka bynta ka shnong ka thaw bad ka ri hi baroh kawei. To ngin ia kiar na kum kine ki khubor thok ne ki khubor lamler kiba ktah ia ka koit ka khiah bad ka bor pyrkhat pyrdain. Nga kyntu ia baroh ki Nongshong shnong ban iatreilang bad ki bor sorkar rynglat ki bor pyniaid shnong ha ka ban ia ieng tylli lang kawei ban ialeh ia kane ka khlam bad ban ai ia ki dawai injek tika kumba la bthah da ka sorkar namar ia mynta hi ka dawai tika ka dei kawei na ki lad ban iada ha ryngkat ka jingbud ryntih ia ki kyndon kum kaba deng ia ki Mask, kaba ieng ia jngai iwei na iwei (Social Distancing) bad ruh ban sait khuid ia ki kti man ka por kiba long ki atiar ba hakhmat duh jong ka Non Pharmaceutical Interventions (NPI) ha ka ban iada ialade na ka jingbit ia ka khlam. Ngim dei ban da iatieng palat hynrei ngi dei ban don ka jingsngewthuh bad ban phikir ialade.
Ngi dei ban sngewthuh ruh ba kane ka jingpang lada ngi ai sumar iaka ha ki khyndiat sngi ba ngi sngew don ia ki dak ki shin kan long kaba lah ban pynkhiah ia ka. Hynrei ymdei pat ban ngin khein sting lada don ia ki dak jingshitom khlem da leit leh test ne leit ia kynduh ia ki Doctor.
Nga da sngewdei eh ruh ban pashat jingmut ia ka sorkar jylla bad ia ki District Administration ha kaba iadei bad ka rukom shong set ha iing (Home Isolation) ia kito kiba iabit ne don ha ka jingma na ka jingbit ia kane ka khlam. Hashwa ba phin phah ia ki briew ba kin shongset ha iing lajong to da ia tip shwa ki jingeh kiba kato ka iing ka don ne tyngkhuh. Namar bun ki nongshong shnong kiba duk bad ba duna, ki bym biang ki kamra ha iing, ki bym biang ki jaka leit shabar na ka bynta ban pyndonkam shimet, ki bym biang ki lad ai jingsumar bad lad iada ia kito ka set ialade (Self Isolation). Kane ka shongset ialade ha iing (Self Isolation) kan long kaba biang tam na ka bynta kito ki nongshong shnong kiba bit ba biang ha baroh ki liang tangba ka long pat kaba shitom bad jingeh ia ki longiing longsem ba duk ba kyrduh namar ka buh jingma ia ka jingpur ne jingbit ka khlam sha kiba iasah lang.
Kan jin da long kaba bha tam ia ka sorkar ban iasngewthuh jingmut lang bad ki dorbar shnong, ki seng niam, ki seng bhalang bad kiwei kiwei ki seng mon sngewbha ban pynioh ne ban buh ia ki iing shongset (Community Quarantine Centers) hala ki shnong ki shnong ryngkat ka jingai jingkyrshan ia kum kine ki jaka (centers) da ka sorkar na ka bynta ki nongshong shnong. Ymdei pat ban shu ia plie ia ki Community Quarantine Centers khlem ka jingkyrshan pat na ka sorkar namar kane ruh kan buh jingeh ia ki shnong ki thaw ne ki nongpyniaid ia kito ki jaka.
Ka por kala dei ia ngi ba ngin ia ieng tylli kawei khlem da ia kdew kti ne iawoh daw uwei ia uwei, Nga da kyrsu bad kymtu biang ia baroh lang ba ngin wan shakhmat bad ban ai ia ki dawai injek tika ha ki jaka ai tika (Vaccination Centers) ba jan tam bad phi bad to ngin long ruh ki nongshong shnong ba don ka jingkitkhlieh bad ka bynta ban ialeh pyrshah ia kane ka khlam. To ngin ia kiar na ki jingsngewthuh bakla ne ban pynsaphriang ia ki khubor thok bad bym don jingshisha na ka bynta ka koit ka khiah lang jong baroh naduh ka bor met haduh ka bor pyrkhat. Lyngba ka jingsngewthuh iala ka kamram kum ki nongshong shnong badon ka jingkitkhlieh, to ngin iakit iabah ia kane ka lyngkor ha ka ban iasnoh kti lang bad ki bor sorkar ha baroh ki bynta ne ki liang ban iada na kane ka khlam.
Ka Atiar ba paka tam ban ialeh ia kane ka khlam ka dei tang ka jingsngewthuh ba biang bad ba pura ha ka pyrkhat ka pyrdain bad ka jingkitkhlieh ba marwei marwei ka jong ngi.
