Da: U Chandame Sungoh
Ki khon toh ki soh i maya hapyrdi ka bei wa u pa, man leh kiwa da e kyrpang u Blai ha ka chongkha chongman, ka manyung man sem. Ki khon toh kiwa rap pateiñ ya ka yung ka sem, ka khih ka kreh, man ki kiwa ri wa sumaar ya ka bei wow pa ha ki sngi ki rta ki manda heh da tymmen ki. Wym em moolangnai wym em ksiar em rupa lane wym em spah em hajar wa rap kor rap sarot bar ya ki khon.
Wymphær lada chong ha trep skum lada baam du i ja wei blooh wym em iwa pynkmen palat ya ka bei wow pa hawa yoo ki wa kmen wa rkhai ki khon. Wym em leh ki manbei manpa wa kynchiñ wa salia wa yoosih ya ki khon, lait noh kitu kiwa mih sang mih khyllah kiwa em mynsien ksuid mynsien soitan wow pynhiar yabor namo wow ieh wow noh ya ki khon.
Yaleh i u khih chitom kreh chitom u thooh laad thooh luti wow chah slap chah sngi neibynta wow pyndap pynbiang wow suk ki khon. Wym em leh ki manbei manpa kiwa kwah wa ki khon yong ki u sah ki hei doom hei biej hei chitom jynjar, hanlada ka bei wow pa man ki ki bru kiwa biej wa duna hei stat i tip leh kat haki khon yong ki tæ kwah ki u man kiwa tip wa stat. Katwa kamtæ kamwa da ong O haneiñ tæ hanlada hapyrdi i dooh i duk leh yaleh chitom ki u thooh laad thooh luti wow pynlai skur ya ki deiwa biang wa dap.
Ha ini i thoh namo ka Article iwa chongkhia O, u ong toh ya ki manbei manpa kiwa chong wa sah cha ki thaw palatsor, kiwa phah skur phah puræ ya ki khon yong ki cha sor namo wot kitu kiwa sah sor hi’ai leh kiwa phah won cha kiwi ki sor kam ka nongmuna kiwa na Jowai tæ da phah cha Shillong, kiwa na Shillong won da phah cha Kolkata, Bangalore, Delhi, Mumbai wa cha kiwi kiwi ki sorbah. Kwah ki u ku ki khon chakhmat ha i puræ puthi, u man ki kiwa nang wa stat katwa ki skur wa em cha palatsor won du ki skur wym rap wym hoi katwa kamtæ ki bei ki pa wym lait sa u phah skur phah puræ ya ki khon cha sor. Ha-o cha sor tip hi i wa ki khynnah stat ki, chalak ki kamwa ong ki tang wymtoh won u mylliñ i ya ini iwa sakhiat, “Heiwon wa em i bha heitæ emlang i sih”, ki khynnah kiwa dang chiphaw khat-ar snem kiwa dang puræ Class XI-XII kiwa dang toh sap u yoh yei sneiñ kyntu wa kyrpang ka bei wow pa ha yung ha sem da hap ki u em cha jngai naki man i iwi hi i sih wa pynman ya ki wow leh jngai leh kiar na ka bei wow pa, wow tlot wow chongpær noh itæ i yajooh yajan hapyrdi yong ki. Neini mih i lehmon leh ngait katwa chong i kwah ki neibhah wym em de kiwa yoo wa pait kiwa klam wa ong wa sneiñ wa kroo. Boonsien i lehmon lehngait yong i hi wym jooh yah jooh tam i cheiwa bha kamtæ yah i cheiwa sih.
Ileh wa ki bru manda wan ki na palatsor cha sor smat ki u chem ya ki lok wa sih? Ki bru wabha wa em burom em akor chong ki khlop næ jar jiar i yung i sem, pait ki leh jar jiar la i kaamram wym jooh mih wym jooh uiñ sarok khlem kaam. Neitæ i daw i kiwa dang wan thymme cha sor eh ki u chem u tipmit. Kitu kiwa im miet im sngi cha yaaw cha hat (lait na kiwa emkaam) u uiñ sarok tæ toh kiwa khlemkaam kiwa sih kamwa ong ya ki kam ki khynnah kynjat sla. Kiwa na palatsor hawa poi cha sor nyngkong tæ cha yaaw cha haat hi u uiñ u lai kamtæ smat u chem da ki lok kiwa sih chwa.
Iwa rap maa chooh chooh toh ya kitu ki khynnah kiwa khadynru khadynñiaw hadooh arphaw snem i rta (Teenager). Ha ini i rta i pyrkhat pyrdaiñ yong ki man i iwa chaad wa kiñ kam ka la’ær langthari. I bor wabha wei bor wasih mih-mih, wan-wan ki khlem sangeh ha i thij i pyrkhat. I snaam wa dang iñ dang chit i pyrkhat pyrdaiñ wadang lung wymye ki u ksoh skem yei thij i pyrkhat wow dam u pait u yoo u ap u sñiaw namo u ngait ya kiyi kiyi kiwa chaad ha soodong yong ki kamtæ boonsien jooh chem i ki khynnah ha kini ki rta jooh haap ki chei bakla.
Ka imlang sahlang man ko kam ka phlim kawa em i bha cha lyndet i sih, wan pachu ko kam ka um dait ha ka um iñ, ki khynnah kiwa dang ha kini hi ki snem i rta eh bha u yoo u chynna lane u jied u ksoh ki yeiwa bha wa em cha lyndet tæ kyntait yeitai i sih iwa em ha khmat. Kamtæ tæ oor tæ haap chei dih biri, dih sikret, dih beer dih kiad, dih bhang, dih drugs, u tooh lute wei wow dakait.
Iwi iwa pynma pynsih chooh chooh haka pyrthai katni toh nei roi smat ka Science wa Technology ki Tablet, Mobile Phone, Internet wa Social Media. Jan waroh ki khynnah kiwa khadsoo khadsan snem chaneiñ du kiwa da yoh bait hi u ksoh Smart Phone. Ha-o wymye u len em hi chiboon i bha wa yoh i na ki Mobile, yarap ki hawa kheiñ yukheiñ, hawa khreh kot wa kiwi kiwi de ki myntoi. Toh u tip won i em leh boonjait i sih ha ki Mobile, yoh ki u yaleh Facebook, Messenger, WhatsApp, Instagram wow ya phah Text kut jait i sih i sang. Ki khynnah kiwa khadsoo khadsan snem kiwa puræ Class VIII-Class IX chi miet chi miet khlem thiah ya Phone lok ya Phone chan hadooh wada kylla wei por thiah por chong, por baam, por dih. Heithaw wow khreh kot da lut por lut sngi hei ya Text, pait phlim, Upload Facebook, Upload Status, leh Games wa kiwi kiwi kiwa dang rap maa chooh chooh.
Katwa kamtæ da ini i thoh da kyntu ya ki manbei manpa waroh ham sñiaw sarong ham sñiawtoh sñiaw biang wa yoh phi u pynlai skur cha sor cha ki skur wa miat. Kynmoo manda sih da i long i man tæ waroh i jait dasih lut. Ham ya boon kaam du hei lai khih lai kreh lane hei kaam hei jaam cha chnong tæ ieh ki khon chawa ngait hi cha sor, yaleh chitom wow wan yoo won pait ya ki langær langær khnang wow tip kammon man ki. Ya samboi pathan u man kamwa ong ki, “Ka bei u pa wa booh, ki khon wa baam pyngngam”.
