
Da: U Kyrsoibor Pyrtuh
La kha ia u Pope Francis kum u Jorge Mario Bergoglio ha ka snem 1936, ha nongbah Buenos Aires, ha Argentina. Kum u samla pule, ki jinghikai Theology, ki jinghikai niam bad ruh ka jinglong jingman jong ka synshar khadar ha ka ri Argentina ha kito ki por, ka la saiñdur ia ka jingim jong u kum u Lyngdoh Sohblei. Wat la u Pope Francis u pynpaw ba u noh mynsiem sha ka rukom pyrkhat Liberation Theology, pynban u kynthoh pyrshah ia ki katto katne ki nongrim ne jinghikai shong tynrai jong ka Liberation Theology. Ka paw ba u Pope Francis u kham noh mynsiem sha ka Liberation Theology ha ki jingpyrkhat bad ki kam jong u, kiba u pynpaw pyrthei ba u ȉeng ryngkat bad ki briew kiba duk, ki nongtrei nongbylla, ki phetwir, ki kynhun LGBT + bad kiwei ki kynhun rit paid kiba shah ȉehnoh beiñ.
U Pope Francis u kynthoh pyrshah ia ki nongȉalap jong ka Liberation Theology kiba pynksan ia ki jingȉaumsnam ne ia ki seng kieng atiar ha ki ri Latin America bad kylleng ka pyrthei. U beiñ jur ia kine ba ki pyrshang ban thep jubor ia ka saiñ pyrkhat jong ki ha ki nongshong shnong bad ba kim treh ban sngap ne sngewthuh ia ki jingeh bad khamtam eh ia ka jingsngew jong ki nongshong shnong. U beiñ bad kynthoh jur ruh ia ka saiñ pyrkhat Capitalism ne ka saiñ pyrkhat kaba pynksan ia ka jinglum spah shimet, kaba hikai ia ki nongshong shnong jong ka Argentina ba ki lieng jong ka jingim jong ki kin shah kynting lang shalor ha ka jingat phyllung jong ka roi ka par kaba lah ban pynjia long da ka Capitalism, phewse, kaei kaba u Pope Francis u shem bad sakhi ha ki shnong jong ka nongbah Buenos Aires ka long ba ki briew ki ngam bad ȉap jyllop sha ka kharai ba khlem trai jong ka jingduk bad jingkyrduh. Kum u Lyngdoh Sohblei uba sharai ia ka nongbah Buenos Aires, u mad bad ȉohi ia ki jingeh ba ki nongshong shnong ki ȉakynduh bad kane ka la nang phrang shuh shuh ia ka saiǹ pyrkhat jong u bad u ngam jylliew ha ki jinghikai jong ka Bible shaphang ka jingieid, ka jingȉatip lem, ka hok, ka jingshisha, ka jingȉalong kawei bad jingȉaburom kylliang para briew.
U Pope Francis u hikai ba kaei kaba ngi mad bad shem ha ka jingim ka dei ban hikai bad phrang ia ka jingim. Kiei kiei kiba jia, kiba long bad kiba man ha ka pyrthei ki long kham kordor ban ia kano kano ka jingstad. Ki jingjia ha ka pyrthei ki dei ban hikai ia ngi, ki jingeh ba ki para briew ki mad ki dei ban pynpeit mat ia ngi bad ki dei ban pynlong ia ngi ban sngewlem bad ȉatip lem na ka bynta jong ki.
Kano kano ka jingstad ka dei ban wan na ka jingim kaba ȉakhun bad kaba ȉaksaid bad ia kata ka jingstad kaba la pynkha na ka jingȉashem dei ban ȉasam paidbah.
Ki jingjia bad ki jingeh ba ki nongshong shnong jong ka Nongbah Gaza ki mad na ka jingther bomb jong ka Ri Israel ka pynpang mynsiem shikatdei ia u Pope Francis bad u la pashat jingmut ba dei ban tohkit la ka jingleh jong ki shipai ka Ri Israel ka dei ne em ka jingpynȉap dusmon ia ki nongshong shnong ka nongbah Gaza? U la khot ruh ia ka Ri Israel bad ki lehnoh Hamas ban wan sha ka miej jong ka jingȉakren bad sangeh syndon ka jingȉaumsnam bad kyntu ia ka kynhun Hamas ban pynlait noh mardor ia ki briew kiba lui lui kiba ka la rah bad set jubor la palat shi snem mynta. U Pope u pynrem jur ruh ia ki kynhun kiba beiǹ bad thombor ia ki nong Israel ha ki bynta ba pher jong ka Pyrthei.
Ki Nongtrei-Nongbylla ha Meghalaya bad u Pope Francis:
Ka jylla Meghalaya ka dei ka jylla kaba khñoit beiñ ia ki nongtrei-nongbylla. Naduh ka jingsiew kaba rit, ka jingpyntrei bor da palat ia ka phra kynta ha ka shi sngi, ka jinglah shilliang ha ka bainong hapdeng ki para nongtrei bad ka jingduk kaba nang kiew kat nang mih ki sngi. Hapdeng ka snem 2013 bad 2016, ka kynhun Thma U Rangli (TUR) ka la pynlong ka jingȉalap paidbah halor ki hok jong ki nongtrei nongbylla, kiba trei ha ki kam sorkar, ki skul, ki kharkhana ne company jong ki riewshimet, ki dukan, hospital bad ruh kiba trei bylla misteri, kiba trei ȉingbriew bad kiwei.
Kane ka jingȉalap ka la sdang da ka jingsam ia ki kot lyngkdop kiba batai shaphang ki hok jong ki nongtrei-nongbylla. Ki aiǹ kiba ȉada ia ki bad ban pynȉoh ha ki ia ka hok ban kamai jakpoh. Shibun ki kynhun jong ki nongtrei nongbylla ki la mih sha khmat bad ki la ȉalum lang ha la ki jaka trei bad seng ia ka kynhun jong ki nongtrei-nongbylla ne Workers’ Union. Kine ki kynthup ia ki nongtrei jong ka Nazareth Hospital, ki Security Guard, ki nongdie madan, ki nongtrei casual jong ka MeECL, ki katto katne ki nonghikai skul, ki nonghikai kolej bad kiwei.
Ha Meghalaya, ym pat ju don koit ka jingkhih jong ki nongtrei nongbylla ban ȉalum bad thaw ia ki seng nongtrei-nongbylla. Ka jingsheptieng jong ki nongtrei-nongbylla ban leh kumta ka long kaba jur haduh katta katta. Kumno kin sdang ne ȉakren bad ki trai nongaikam halor kane bad ban dawa ia ki hok jong ki? Kiba bun na ki, ki sngeweh bad sngewsyier ban ȉadur/ȉalympat bad ki trai nongaikam bad ka don ka jingma ia ka jingkamai jakpoh jong ki lada ki leh kumta. Ka long kaba shisha ba ha kaba sdang ki nongtrei nongbylla ki mad jingeh, ki shah byrngem, ki shah tim ki shah tla bad ki don ruh kiba shah beh kam.
Hamar kane ka por kaba dukha bad pisa mynsiem, u Pope Francis u shimti ia ka kam kum u Kpa Bakhuid bad ki kyntien jong u sha ki nongtrei nongbylla kylleng ka pyrthei ki ai jingtngen bad ai jingkyrmen ia ki nongtrei-nongbylla ha Meghalaya. Ki kyntien jong u Pope Francis ki ǹiat sharud ia ka jingtieng, ka jingartatien bad ka jinglynga jingmut. Ki kyntien jong u Pope ki pynkup bor bad pynlah ia ki nongtrei nongbylla ban ȉeng bad long shlur ban dawa ia la ki hok. Da kaba shai u Pope Francis u ong, “man la uwei pa uwei ne kawei pa kawei ka nongtrei-nongbylla, la ki dei kiba trei ha ki kam sorkar ne ha ki jaka treikam kiba la pynȉaid ryntih da ki kyndon ne kiba trei thohmut thohmat ne kiba bylla kat kaba ȉoh bad kat shaba lap, ki don ka hok ban ȉoh ka bai bylla kaba biang briew, ban ȉoh ka pension ne bai bam tymmen bad ban ȉoh ka jingshngaiǹ bad jingthikna ha ka jingim. Hapdeng jong phi ki nongtrei-nongbylla, ki don kiba trei kum ki nonglum synrum ne jakhlia, ki nongpynkhuid, ki nongsuh jaiǹ, ki nongtih mar poh khyndew, ki misteri, ki nongtrei ȉing briew, ki nongtong dohkha, ki nongrep, ki nongthaw ȉing bad kiba trei ki kam shakri ha kaba ki aiǹ kim treikam satia bad ki bym ȉoh ka lad ban ȉalum lang para nongtrei ban dawa ia ki hok bad ha kaba ka bai bylla ka long kaba pohdor tam. Mynta ka sngi nga kwah ban ong ba nga ȉeng ryngkat bad phi ha ka jingȉakhun jong phi na ka bynta ki hok jong phi” Kane ka khubor ka ȉadei bad ki nongbylla ka jylla Meghalaya bad ki dei ki kyntien jong ka jingkyrmen na ka bynta ki nongtrei-nongbylla ban ȉeng bad ban kam kynti ia ka burom, ka ijot kaba ki la duh.
Ka Laudato si’ bad ka Jingstad Tynrai ki Hynñiewtrep:
Ki kynhun jaidbynriew trai ri kylleng ka pyrthei ki ñiew kyntang ia ka mei mariang bad ba ym lah ban pynȉakhlad ia ka jingȉadei ne dkhat ia u ‘sai teh hapdeng u khun bynriew bad ka mariang. Kane ka jingȉadei ka shat phalang lyngba ki khanatang, ki puriskam bad ki puri nam, ha ki jingrwai, ki phawar, ki jingshad bad ki rong ki taw tynrai. Naduh dew lynnong West Papua shaduh sha Chattisgarh bad shaduh ki lum Hynñiewtrep bad Achik, ki kynhun trai ri kylleng ka pyrthei ki don ka jingngeit, ka niam ka rukom bad ka jingȉateh soskular bad ka mariang. Ki khun Hynñiewtrep ki burom ia ka mariang bad ki don ka jingstad tynrai ban pynneh pynsah ia ka pateng pakit. Ka jingpynneh pynsah ia ka mariang ka jia long lyngba ka saiñ pyrkhat ba kawei ka jingim ka donkam ia kawei pat ne kawei ka kynhun jingthaw ka shaniah ia ka jingim ha kawei pat. Ki jingthaw bapher kim lah ban im marwei khlem ka jingkyrshan lang bad ka jingdon jong kiwei pat ki para jingthaw. Ka mariang ha u Khasi ka kynthup lang ia ki lum ki wah, ki syntiew ki skud, ki dieng ki siej, ki duriaw, ka khyndew, ka sahit bneng, ki dohkha ki doh pnat, ki mrad ki mreng bad kumta ter ter. Kawei kam lah ban im khlem kawei pat, kumta ka donkam ka jingȉaburom kylliang, ka jingȉakyrshan lang bad jingȉada iwei ia iwei pat.
U Pope Francis ha ka shithi sha ki paid riewngiet, kaba u ai kyrteng Laudato ‘si, u pashat jingmut ba ka mei mariang ne jingthaw jong u Blei ka ȉasohlang bad kiwei ki bynta jong ka jingim ha ka imlang sahlang, ka ȉoh ka kot, ka jingim bad ka jingngeit jong ki briew bapher. Ha ka jingȉalang kaba la pynlong halor ka phang ka Jingstad Tynrai jong ki Jaidbynriew trai ri bad ka stad saian, kaba la long ha Vatican, u Pope Francis u la ban jur ba dei ban don ka jingȉatreilang kaba jan hapdeng ka jingstad tynrai jong ki jaidbynriew trai ri bad ka stad saian ka juk mynta, na ka bynta ban ȉakhun pyrshah ia ka jingkylla bad jingpynjot ia ka mariang, ka jingduh noh ia ki jait jingthaw bapher, ka jingkyrduh bam bad ka jingnang hiar ka jingkoit jingkhiah ha ka pyrthei mynta. U kyntu ba ngi dei ban sngap mar kylliang- “ban shah skhor ia ka jingshemphang jong ki kynhun trai ri bad ia jingstad kaba ki la ȉoh pateng bad ban shim nuksa na ka rukom im jong ki ha ka jingȉadei bad ka mariang. Ha kajuh ka por ban pule bniah bad sngap ia ki jingshem jong ki riewstad saian jong kane ka juk bad ban pyndonkam ia ki jingshem bathymmai ban ȉada bad pynneh pynsah ia ka mariang. U khot lang ia baroh ki nongshong shnong jong ka pyrthei ban kylla kaba mut bad ban kut jingmut skhem triang ban ȉada ia kane ka ȉing trep jong ki khun bynriew, ka pyrthei-mariang. Ngi don tang kane kawei ka ȉing bad baroh ngi im ha ka, kumta to ngin sangeh noh shi syndon ia ka jingpynjot dusmon, hynrei ngin pynneh ia ka na ka bynta ki pateng ki ban wan bad ngin pyndam ia ka kharai kaba pynȉakhlad ia ngi bad kaba wanrah ia ka jinglah shilliang ha kiba bun ki liang
Nga dei u ei ba ngan bishar?
U Pope Francis u long ka sur na ka bynta ki kynhun rit paid bad ki phetwir. Ha man la ki Ri ne ha ka imlang sahlang ki don ki kynhun rit paid bad kiba shah kyntait beiǹ, kum ki LGBT bad ki phetwir kiba krih bad phet shnong na ki daw kiba bun bad kiba ȉaksaid ban ȉoh ia ka jingim kaba khambha. Ha kine ki shi phew snem tam jong ka jinglong Kpa Bakhuid, U Pope Francis u la long ka sur kaba jam na ka bynta jong ki bad ka jingkyrshan jong u Pope ia kine ki kynhun rit paid ka shong nongrim ha ki jinghikai jong ka Bible, kaba hikai shaphang ka jingieid, ka jingȉatiplem bad ka jingmap. U Pope Francis u kynthoh jur ia kito kiba kam ba ki dei ki Khristan, katba ki kam bad ka jingim jong ki pat kam ȉadei dur bad ki jinghikai ka Gospel. U kynthoh jur kumne- “Ka dei ka jinglong arsap ban kam ba ngi dei ki Khristan bad ban kyntait pat ia ki phetwir kiba wad jingȉarap bad jingȉada na ngi, ban kyntait ia ki briew kiba thngan ne kiba sliang, ban beh noh ȉano re ȉano kiba pan jingȉarap. Lada nga kam ba nga dei u Khristan, hynrei nga leh pat kumne, Nga dei u briew uba arsap”
Ha ka pyrthei kaba dap da ka jingȉaisih, jingȉashun, ka jingȉaumsnam bad ka jingpyntieng pynsmiej para briew, u Pope Francis u pynkynmaw ia ngi ba kawei pa kawei ka mynsiem briew ka long kaba kordor bad u ban jur ban ȉeid bad burom kylliang khlem da ȉashah liang ne bishar ne pynrem. Baroh ngi long mar ryngkat bad ki kyntien ba kordor ba u ju pyndonkam ki long, “Nga dei uei ba ngan bishar?” ki dei ki kyntien kiba jylliew bad kiba ȉathuh ia ka jingmaian jong ka jingim briew ha ka jingȉaid lynti pilgrim hangne ha sla pyrthei. Kine ki kyntien ki shat phalang ia ki jinghikai shong tynrai jong ka Balang Khristan ban ȉeid, ban ȉatiplem bad ban burom kylliang, khlem da bishar ia ka rong ka snieh doh ne ka jinglong jingim.
Katba ngi dang jaw ummat bad ap khmih lynti ban ȉoh da uwei pat u Pope, to ngin pyrshang ban im katkum ki jinghikai bad ki nuksa ba u Pope Francis u la pynpaw. “Leit suk sha Dwar U Blei” Papa Francis.
Discussion about this post