Da: U Heirtami Paswet
U Kiang Nangbah toh u khon yong ka Rimai Nangbah kiwa wan na ka kpoh yong ka Weipun Doh na ka kur Sookpoh Khad-ar Wyrnai wei katkam i khana parom, u Kiang toh uwa kitkhia na yung ha lait; i khih-i kreh i yong oo toh i rep-i riang wei chare masi.
Man u leh uwa ka-it u put ya ka chawiang, wei wa sñiawsuk haroh u u rwai u siaw. Em haroh u i jabieñ iwa proh wei khlan i kut-yumut u, uwa kwah bait u tiptre yei-won yei-won iwa da wan ha i thij i pyrkhat i yong oo. Jooh pynkiñkhlieh u ya ka bei u deiwa kylli chaphang u masan u yong oo, u Ksan Sajar kwah u wow tip wa kammon khlaad u.
Ka Bei won u, ym nood ko u khana ya oo hei man kynthai i yong ka. Katwa pynbor bait u ka, tæ ym yohsa ko; da khana ko ya oo wa toh u masan u yong oo wa tbian i rta uwa yap u ha ki kti ka sorkar Pharæng hei yaleh pyrchah i yong oo wow knieh yei man kynrad ki Pharæng cheini cha Ri Khadar Dolloi. Da maham ko ya oo wym hoi u em wa tip yeini neibhah lada poi i ha ki chkoor ka sorkar Pharæng, ki ym dam de ki u chah pynchitom. Heitæ ky’an ki thied jabieñ u Kiang, da psiah i mynsien dukhi ha oo yow su-tput ya ka sorkar Pharæng wei wow pynlaitlood chisiendon ya ka Ri Jaiñtia waroh kawi.
Related posts
Heipor wa dang im u Kiang, ka Hima-bah yong ka Britain toh kawa khlan bor bha ha pyrthai, da man kynrad ko la aw jan chi-pawa ka pyrthai. Ya ka ri India leh da yoh ko u synchaar da ka. Da em ko ka thong wow pynpoor chooh-chooh ya ka hima ka yong ka chawa palat u pood Bangla.
Ha ka 15 Wisu (Mar), 1835, ka sorkar Pharæng da phah ko ya ki chipai hapoh i yahkhmat u Captain Lister wa u H. Inglis cha Jaiñtiapur wa em katni ha Bangladesh. Kini da lai ki cha yung u Syiem ka Jaiñtia, u Rajendra Sing wei da thombor ki; waroh i watoh i yong u Syiem da chah knieh lut heitæ. Katwa khlan wei boon kini ki chipai, u Syiem leh ym nood u wow pyrchah ya ki.
Heini da knieh leh ya ka Hima Jaiñtia hi waroh kawi wei ya u syiem Rajendra Sing da pyndooh yei man Syiem i yong oo. Nadooh itæ, ya ka ri Jaiñtia da chah synchaar noh ko ha ka sorkar Pharæng. Du kamtu donhi, kut ka hima Jaiñtia kawa da em da ki boon spah snem.
Ha ki snem wa bood, ha ka ri Jaiñtia ym em joor ki kha kjat ka sorkar Pharæng, kamtæ dang em ka chongsuk-ka chongsaiñ. Tangwa ini i suk i saiñ u kut noh i na ki daw kiwa boon.
Ha u snem 1859 da wan ki bru ka sorkar yow kheiñsap-kheiñtap neibynta ka dan kawa hap su noh ki Jaiñtia cha ka sorkar. Ini da pynkhihwin i ya ki bru neibhah na u snem 1860 da hap duk ki u su dan cha ka sorkar na baar ri, neitæ da mih sa kawi won ka aiñ wa ong wa waroh ki Jaiñtia ymhoi de u em ki ya ki wait, ki stieh, ki khnam, ki ryntieh, ki soom wot ki suloi. Iwa rap joor chooh chooh i thombor toh i chah khang yei thangbru ki tre ri ha ka sorkar Pharæng. Da em leh i sñiaw ha ki Pnar wa ki Pharæng da thmu ki u pyndooh-pyndam ya ka niam ka rukom yong ki. Kini waroh da pyntakha ki ya i sñiaw maya niam wei sñiaw maya ri yong ki.
Yei snaam da pynjoo nyngkong ha Ialong, heiwa dang leh ya ka niam Chaad Pastieh, ki pulit yong ka sorkar da wan ki wow li knieh ya ki tiar lehniam katkam ka aiñ wei heini da em leh ki Pnar wa chah siat. Ka khubor wa jia ha Ialong da poor smat i kylleiñ ka Jaiñtia. Kattu waroh ka ri Jaiñtia da chyrkiat lamieñ ko; da raikut ki Jaiñtia kattu wa lada kwah biang ki yei hok yong ki, yow lait nei chong-broo, hap hiar thma ki ya ka sorkar dohlieh; ki dap-chynrang, ki dap-kynthai ka ri kattu da sdang ki u pynkhreh, u kieñ stieh, u rah wait; wei wym em de wa ye u pynsynjor yei raikut i yong ki.
Katkam i khana parom, ha kawi ka dorbar wa pynman u Dolloi Tyngkær ha Jwai wa pynbna u wa hap su dan noh cha ka sorkar, da yoh u yoo yei chlur wei pnah thylliej u Kiang heiwa da pyrchah u kat ya u Dolloi. Hadien, ha Madiah-Kmai-Blai, da pynman da ka dorbar hei pynlai u Kongwasan (Dolloi Nartiang) yow pyrkhat yei eh i khor ka ri. Ha kani ka dorbar da mih chiboon ki pnah-thylliej na kylleiñ ka ri Jaiñtia wa da e i klam i kappæ.
U Kiang leh da yieñ da pynsñiaw yei maya ri wei maya niam yong oo. Heini da tyrwa wa u Kiang toh u yahkhmat u ya ka ri hei yaleh pyrchah ya ki dohlieh. Kat kani ka lyngkor wa da e ha oo, tæ artatien u khajak; heitæ yieñ u Dolloi Nongtalang tæ e u i klam hadooh wa u Kiang leh pdiang khooid mynsien u yei tyrwa ka dorbar. Tangwa chwa wow yahkhmat pura, u Kiang kwah u u yoh yei pdiang ki Blai ki Syiem, tæ ngam u ha thwai ha Syntu Ksiar wei ong u lada yoh ya u dieñ uwa em le tylli ki chnat wa em wa ki sla wa yirngam, mut ki Blai ki Syiem leh da hun ki. Kamwa klam, kamtæ u Kiang leh da yoh ya u tæ u dieñ. Da ya rasa ka dorbar, da jhan ki lura-lura u knieh noh yei hok i yong ki hapoh i yahkhmat u Khlawait ka ri.
Ka thma da sdang ko wei u Kiang da yahluti u ya ka ri pyrchah ya ka Pharæng kamwa yahkhmat u Synriang ya u Ñiawwasa pyrcha ya u Chyllong. Ki Jaiñtia da pynyoo ki yei chlur wei buit-tooh ha khmat u dohlieh wa khlan bor. Ki chipai Pharæng toh kiwa biang i chah hikai wei em ki ya ki suloi, ki tup ki man kiwa bha katwa ki Jaiñtia won em ki ki suloi wa ki tup ki man du khajiak, dang chkæh bait ha u khnam wa ka ryntieh, ka wait, ka stieh; neitæ i daw ym tia ki Jaiñtia markhmat wa ki, tangwa dei yieñ donhi.
Ki chipai Pharæng da thang ya ki yung-ki sem, ki hali ki hator, dei thmu wa lada ym yoh khoo wei thaw sah daw pyndem ki Jaiñtia. Da khang leh ya ki laad ki luti wow yoh ya ki tiar ki tar namo i yarap na ki ri wa na baar. Ki Jaiñtia nadooh ki khynnah, ki kynthai, wa ki tymmen da ya yut chnong ki deiwa rieh cha khloo cha kjam. Kamtæ dang lai ka thma, ki tayaaw da kylla cha ki bnai, ki bnaai cha ki snem. Ki Jaiñtia leh ym randien ki wei ki Phareng leh ym em u ran ki. Ki Pharæng da pyrchang ki u pynbaam da ka poisa, da pyrchang leh u phah li klam da ki Syiem na ri Khasi. I dooh ki mynsien da man i iwa chyrkhei heiwa ki chnong ki thaw leh da em kiwa da kylla tpai.
Kamtæ da lai i yaleh. Hapyrdi ka thma, ha i step wa 27 u Kmaichonglad (Dec), 1862, u Woh Kiang dang thiah kjut u ha chnong Umpara, em u chirup wa ka kurim ka yong oo wa ki khon u arngut. U Lt. Sadlier na Nartiang da yah u ya ki chipai ki yong oo; dang step da poi ki ha Umpara. Manda poi, yei yung wa sah u Kiang da pynyoo ya u Sadlier da u Long Sutnga, u chetkylla, u suri-sap-snieh-langbrot. Da kær soodong ki chipai yeitæ i yung wei manda mih u Kiang na dwar dien, heitæ yoo u oo u Lt. Sadlier, neitæ psiah u chapoh yung. U Long da mut u wow lai chakhmat u Kiang, kamtæ him u Kiang ya ka Pistol mut u oo u siat u Long, tangwa ym krehkaam ko.
Manda psiah sa u Sadlier, chim won u Kiang sa ya ka suloi tæ mut u wow siat, katwa yoo katæ leh ym krehkaam ko. Katwa u Sadlier wa ki chipai dang mut ki u yarap ya u Long, ran u Kiang chadien tæ chim u da ka wait. Ki chipai heitæ da mang da ki suloi ya u Kiang. Heitæ pyndem noh u Kiang wei da kem ya oo wei ya ka kurim wa ki khon u, katwa ka kurim wa ki khon yoh ki u yut hadien, da rah ya u Kiang cha thanat cha Jwai; heini da em u Brigadier Dunsford wa u Captain Morton wei da takit ya oo.
Ha ki khmat yong ki Pharæng, u Kiang toh uwa tyngkheiñ-aiñ, kamtæ da hukum wa u pynkut noh yei mynsien yong oo ha u dieñ-pasi.
Ha ka 30 Kmaichonglad, 1862, da pasi ya u Kiang ha Iawmusiang. Heini tkut i mynsien u khon wa maya ka ri, u blang kñia ri.
Da kjutnood ki khon ka ri Jaiñtia, katwa siahnood uwa choon wa chet kylla won da yilloob yong klaw. Da tab u la’oh ya ka ri, waroh da ya tieñ-ya sorsa. Ha chwa wow pasi da e laad ya u Kiang wow klam khaddooh u. Heini mih ki ktien na u thylliej ksiar u Kiang, heiwa ong u lada kyruiñ i khmat u cha mihsngi, ym slem de u yoh laitlooid ka ri wei lada kyruiñ won i cha sepsngi, yanom-yanom u chong broo ka ri. Ym em iñkhaaw u thylliej u Kiang neibhah kyruiñ sakhiat i khmat u cha mihsngi.
Hadien wa da tkut mynsien u Kiang, da rah ya i doh i pran yong oo da ki chipai Pharæng wei da tlep ya oo dei tlep ha Loom Mooliksoo. Hachwa itæ, kawi ka dap kynthai kawa pyrtuid ka Hat Langdoh da pynsum-da pynsait ka oo. Manda wan ki para ri nei rieh thma, da sai ya i doh i pran u Kiang wei da pyndep ya ka thang-ka riñ wei ya ki chyieñ ki yong oo da booh ha utæ hi u loom katkam ki hukum ki adong u Tre-Kirot Kynrad.
Kiwa ym pu-em u chah kem dang pteiñ ki ya ka thma hei yahkhmat yong ki dap chynrang. Ka thma wa da sdang nadooh u 1860 hadooh wa pyndem ha u 1863 da pynjæd tympra ko ya ka ri Jaiñtia. Chiboon kiwa dooh yei mynsien ha kani ka thma, chiboon kiwa chah kset patok, wa chah pasi.
Ha ki spah-snem wa daw wan, chiboon ki thombor wow hap maad; tangwa hapyrdi ini leh, ki khon Yñiaw Wasa ym dooh mynsien ki wa da ngait skem ki ha ki kyntien u Kiang.
Da yooluti ki wa mynnu u mihsalan biang u; hadooh katni leh dang sah itæ i yooluti, wa mynnu u kha ka Bei wa booh ya kiwa kam oo. Nadooh wa dang em u Kiang hapoh u trop ksiar trop rupa, da thoh u kynrad wa uni toh u man u wow yahkhmat wa khroo. Lada kwah i ya ka nongmuna i chlur ym em de wa rap tympang bar ya i mynsien u Woh Kiang Nangbah.
