Ka jylla Meghalaya ha ki por wa da dep da ye ko wow pynyoo luti wow yada nei kjut Cancer heiwa u Montri i chait i khiah deilang wa u Montri ka chnat puræ puthi yong ka jylla Meghalaya da ye ki wow pynkrehkaam ya ka ‘Tobacco Free Educational Institution (ToFEI)’ kawa man ka thong wow khang u pynemkaam ya ki kynja duma da ki khynnah skur.
Ini wa da ye u leh da yoh yaroh ko leh na u Montri ka chnat i chait i khiah, u James Sangma, hawa klam heipor wa wai ya ka yalang ka Midterm Conference ka Indian Association of Surgical Oncology (IASO) kawa da pynman ha State Convention Centre, Shillong nadooh ka 25 tarik hadooh ka 27 tarik u Wisu 2022. Kani toh ka sien wa yngkong wa da pynman ya ka yalang kawa heh yong ka IASO ha ka thaaiñ mihsngi ka ri India, wei hadooh 300 ngut ki Doctor wa pooid ya kiwa yoh Cancer da wan ki na kylleiñ ka ri wow ya chimbynta ha kani ka yalang. Ka IASO toh ka National Association yong ki Doctor wa pooid ya kiwa yoh Cancer yong ka ka ri India.
U Montri hawa e yei klam da ong u leh wa ka Meghalaya da poi nyngkong ko kiwa yoh Cancer neidaw wa dih wa baam ya ki jait duma. 70.4% na ki chynrang wa 46.5% na ki kynthai wa yoh Cancer toh kiwa ha East Khasi Hills District kiwa man leh kiwa ye wow kiar. Kini waroh toh na i daw yong ki kynja duma wei lada ye wow kiar na kini daw yarap chiboon wow pynduna ya kam kini ki jait kjtu. Kat kam ka Global Adult Tobacco Survey (GATS 2016-17), 47% ki bru na ka jylla Meghalaya pynemkaam ki ya ki kynja duma hawa nujor wa 28.4% ha waroh ka ri. U duma ha kawon kawon ka rukom wa pynemkaam toh kawi na ki daw wa yoh Cancer.
U Montri da batai u leh chaphang ka Tobacco Free Educational Institutions (ToFEI) Project kawa man chibynta yong ka Ministry of Health & Family Welfare ka sorkar India heiwa ha ka jylla Meghalaya da pynman ko ya ka ha ki 10,000 tylli ki skur deiwa chimbynta 47,000 ngut kiwa sikai skur wa 6.8 lak ngut ki khynnah skur yow wanrah yei kylla hei rukom pyrkhat yong ki chaphang kini ki kynja duma.
Heiyatoh won wa i khang dai duma hajan ki skur da ki dukan wa em hapoh 100 Meter katkam ka aiñ COPTA (The Cigarettes & Other Tobacco Products Act, 2003) kamjooh leh ka thong ka yong ka ToFEI, ka chnat i chait i khiah da chim yukheiñ ko na ki skur chaphang ki dukan kiwa tyngkheiñ ya kani ka aiñ. Hadooh katni da chem wa na 7,800 tylli ki skul da em 44% ki wym em bood ya kani ka aiñ. Wei ha hadooh u Duyatra uni u 2022, ki bor District wa ka chnat pulit da ye ki wow pynhiar ya ini cha ka 31%. Ini da man ko iwa eh yow jop yow ye u khang yei dai ya ki kynja duma hajan skur. Nadooh u snem 2003, kamwa 6 tylli ki High Court da e hukum ki ya ka sorkar wow pynsangeh ya kini ki jait dukan wei da ye wow pynkrehkaam ya kani ka aiñ wei da ye wow pynsangeh yei dai chibet chipor tangwa da pteiñ biang i dai. Ka jylla Meghalaya deiwa ya krehlang wa kiwi ki chnat yong ka sorkar toh kawa nyngkong ha ka ri wow pynduna ya ki dukan wa dai ya kam kini ki kynja duma hajan skur.
