Da: U Heirtami Paswet
I por i samooid da poi i yow tyngkheiñ yow snem-yow bnai deiwa pyndep ya ka ñiam-ka rukom chisien chisnem katkam ki hukum-ki adong U Tre-Kirot Kynrad. Ki khon ka Raij-ka Muluk da ya kmen-ya risa, ka chnong-ka thaw da sawa wa ood i sur ka bom wa ka bhuri; kitæ ki sngi kiwa u Tre-Kirot da kular u ha u khon Ñiaw-Wasa-Ñiaw-Wasung da poi ki. Nadooh ki khynnah hadooh ki waheh da ya pynkhreh jar la ki bynta yong ki nadooh i chna rot, i pynkhooid chnong-pynkhooid thaw, i pynkhooid yung-pynkhooid sem, i thied riam-thied beit, neitæ ter-ter. Neiliang ki Khadsoo Waheh-Khadsoo Wasan leh da pynkhreh ya ki kaam ñiam-kaam rukom katkam ki sarin yong ka ñiam wada booh. Ka por Behdieñkhlam toh ka por wa tympang ha ki khon yong ka Ñiamtre wei wa yooluti bha ki chisnem-chisnem ya ka. Man ko leh ka por kawa kitu ki khon ka Raij Jwai kiwa em cha bar u ryngkaw u wan ki cha chnong tre yong ki yow ya emlang chirup wa ki kur-ki kha yow pyndep ya ka ñiam.
Ya ka Ñiam Behdieñkhlam da sdang da ki lehñiam nadooh u bnai Wisu hadooh u Naiynñiaw, na kini ki lehñiam wa rap bna toh ka Thoh Langdoh, ka Kñia Khang wa ka Kñia Pyrkhat. Manda dep kini tæ yoh u sdang ya ka chaad ka kmen ha ka Soo-Sngi-Le-Yaw-Pynsiñ, Mulong, Musiang, Muchai-ha u Naiynñiaw. Waroh ha Ri-Jaiñtia du kiwa tip hi i yumut yong i kyntien ‘Behdieñkhlam’ tangwa du kajiak donhi kiwa tip yei yumut wa pura ka Ñiam Behdieñkhlam, wot ki khon ka Ñiamtre leh em ki wym tip. Jooh yoo bha i cha kotkhubor lane cha ki artikel ha Internet wa batai watoh ka Behdieñkhlam toh ka ñiam wow beh ya ka khlam; tangwa itæ toh chibynta donhi i jingmut kani ka ñiam. To yn pait i neiyi i daw wa u khon Ñiaw-Wasa da leh u ya ka Ñiam Behdieñkhlam.
Ya ka pyrthai da chna le bynta: i Sorkep, i Bneiñ wa ka Sla-Khyndaw-Pyrthai. Nachwa-nalap ki sngi, ha Bneiñ da em Khadynru-Wasa-u Khynde-Wasa wa u Ñiaw-Wasa. U Khynde-Wasa man u uwa dap-wa biang wei wa stat-wa tip katwa u Ñiaw-Wasa won man u uwa dooh-wa duk wei wym biang ka stat-ka tip. Ha Sorkep won em u Tre-Kirot wa ki Puri ki wym em i kut, kiwa im yanom-yanom. U Tre-Kirot Kynrad toh u Syiem Blai wa ha khlieh tam, wei lyngba yong oo da pynman ya waroh kiwa da man; man u uwa stat wei yei stat yong oo ym em wa ye u tip. Ha Sla-khyndaw-pyrthai won ym em iyi-iyi leh wei dang em du ka moosiang-mootha, man ko kawa dang lyngam kiawkiaw-kawkaw neidaw ym pu em ki jait wa da thoo wa em mynsien. Toh i mon yong u Tre-Kirot wow wanrah ya u Ñiaw-Wasa cheini cha Sla-khyndaw-pyrthai katwa u Khynde-Wasa won u neh u ha Bneiñ. Kamtæ, u Tre-Kirot da jied u ya u Woh Lakriah napyrdi u Ñiaw-Easa wow yah luti ya ki cha Sla-khyndaw-pythai lyngba ka Tangnoob-ka Tangjri. U Kynrad da pynman lyngba ka Bei Wabooh, wa u khon u yong ka u Thakur; wa ka Bei Rymaw, wa u khon u yong ka u Khad ya ki jait thung, ki mrad, ki sim, ki dkha, ki loom, ki synrang, ki wah, ki duriaw, ki liar, ki thwai neitæ ter-ter. Kamtæ ya ka Sla-khyndaw-pyrthai da pynman kamwa da man katni. Da sah u Ñiaw-Wasa heini wei u Woh Lakriah da man u kam u wa yalam wa stat u yong ki. U Tre-Kirot leh jooh won pait-won yoo bait u ki man-i-por. Da lai ki por-ki sngi, wei u Tre-Kirot da kwah u u pyndep noh yei mon-yei khie i yong oo. Da khut u da ka Dorbar, wei ha kani ka yalang da e u da ka aiñ-ka yutang wa kammon u Ñiaw-Wasa u im u heini ha pyrthai. Iwon-iwon iwa mih na u thylliej-ksiar yong u Kynrad ha katæ ka Dorbar da man ki ki hukum wa iwa da ngait kiwa u Ñiaw-Wasa katni da khut u, ka Ñiamtre. Ha kani ka Dorbar, u Kynrad da ong haroh u wa u lai noh u cha Sorkep wei wa nadooh katæ ka sngi wym em khmat-bru de wa ye u yachem wa oo, u ye u yachem wa oo su ha ka ngooh-ka dem wa ha ka suid-ka choor donhi. “Kattu ka khmat-bru wym chynna de ko ya nga. Ym wan de O markhmat wow bru”. Kini ki kyntien u Tre-Kirot da man ki kam u pyrthat wa thlieh ha u dohnood yong u Lakriah wa u Ñiaw-Wasa. Heini, da khynblob ki khmat u Lakriah, da tlot u waroh chirynyieñ, wei wym tip de u tang u klam leh wa da joor itæ i sñiaw khonswet ha mynsien u. U Kynrad wa stat da yoo u yeini wei wym lyndet u oo u Ñiaw-Wasa, tæ ong u, “Lakriah, ym ieh noh-noh O me. Daw won peit O chisien-chisnem, u sah o soo sngi, le yaw. Heini u wan pait O me, em iwa kwah O na me; me iyi u e mi ya nga? Tangwa u Lakriah ym ye u u jubab wa dang kthang i mynsien u. “Heini iwa u wan li pait O me, kwah O u yoh na me da ka chaad”, ong u Kynrad. Neibhah kani ka hukum, u Ñiaw-Wasa da pynman u ya ka Chaad Behdieñkhlam. Da ong chooh-chooh u, “Tang wow man mi uwa chaad hok, yoo ya man mi uwa chaad khu-iang. Lada man mi uwa chaad khu-iang, ym yoh mi ya nga…chaad hok hajrong i ktieh, chaad hajrong i biar, chaad hajrong ka moo, chaad hajrong ka dieñ; chaad heiwon-heiwon i thaw iwa ong mi iwa jakhlia. Da pyndap dei mynsien i yong nga hei rupai i yong me, yow man mi uwa chait-uwa khiah”. Kamtæ, da lai bait ka Dorbar. U bru da pyrchang u yow sñiawthooh wei wow bood ya ki hukum u Tre-Kirot. Da talung ki por-ki sngi, da kut i por u Lakriah, da poi i por u Syiem Chyllong, kut i por u Chyllong, da poi i por u Syiem Synriang, tæ i por u Synriang leh poi i cha wakut. Kamtæ, chiboon ki pateiñ wa wan-wa lai, u Ñiaw-Wasa da rap mylliñ kajiak-kajiak ya ki hukum u Tre-Kirot. Hadein-hadien, u Syiem Pyrthat lyngba i chwar yong u Tre-Kirot da wanrah ya ki soo-ngut chipaïu—Ka Bon, Ka Teiñ, Ka Wet wa Ka Doh- ha chnong Jwai. U khon ka Weipun Wet, u Dongsaniriang da man u u Daloi wa nyngkong dooh yong ka Elaka Jwai, wei ha i mynisen yong oo da psiah dei mynsien u Tre-Kirot. Ya ka Ñiam Behdieñkhlam katkam wa tip i ka katni toh da pynchong pynthiah da u Pa Dolloi Dongsaniriang. Ha kini ki sngi, ya ka Ñiam Behdieñkhlam du ynñiaw tylli donhi ki Raij wa pyndep, kitae toh: ka Raij Chyrmang, ka Raij Jwai, ka Raij Tuber, ka Raij Mukhla, ka Raij Ïalong, ka Raij Muthlong wa ka Raij Sohkymphor.
Ha kini ki ar snem wada lai, ya ka Ñiam Behdienkhlam ym em yoh u pyndep kamwa jooh leh. Ka langthari hei dur yong ka khlam COVID-19 da wan sympat ko ha u snem 2020, katwa kamtæ ha utæ u snem, yoh u leh du i ngooh-i dem donhi khlem ka lehñiam wei khlem ka chaad. Ha u 2021 won yoh hi u pyndep ñiam wei chaad tangwa du 20-30 ngut donhi chi dong wa yoh u ya chimbynta. Ka khlam COVID-19 tæ ym pu em wiar ko, yooluti wa ha uni u snem u pyndep ya ka Behdieñkhlam yow pakhet-palieñ ya ka kani ka kjut-ka sang.
Dang em sa iwi i por wa wan ka langthari wa pyndooh ya ki khon ka Ñiamtre u chaad Behdieñkhlam, itæ toh heipor ka sorkar Phareng. I daw wa khang ya ka Chaad Behdieñkhlam toh wa em ki kattu-katni ki bru wym pu che wa jooh ya pynawri-awra ha kani ka chaad ñiam. Tangwa ka thong kawa em hapoh i mynsien arsap yong ka sorkar Phareng pyn-ad-rupai toh yow pyndooh-pyndam ya ka ñiam-ka rukom wa ka dustur-ka riti yong u Ñiaw-Wasa. Kamtæ, da pyndooh ya ka Ñiam Behdieñkhlam na u snem 1931 hadooh 1947; wei wa da maham joor ko leh yow pynchitom wa ya kitu ki waheh ka raij kiwa em ha Shillong wym hoi u won ki cha Jwai yow pynyakhih ya ki khon ka Ñiamtre neibynta i hok i yong ki. Nadooh i por yong u Woh Kiang leh da leh thombor ko deiwa khang ya ka Ñiam Thangbru, ka Chaad Pastieh ha Ïalong wa kiwi-kiwi de i leh wa pyndooh mynsien ya ki khon ka Ñiamtre.
Hawa khaddooh dei kreh chitom ki waheh na kylleiñ ka ri India, da yoh ya i laitlooid ha ka 15 tarik, Naisaphra 1947. Kamtæ, ha ka sngi laitlooid, ki khon Ñiaw-Wasa kiwa chah thombor ha ka sorkar Phareng, i sñiaw yong ki man i kaitu i por wa wan lichoo u Khon Lymboit-Lymbiang ya ka Syiem Sngi na Krem Lamet-Latang hadien i doom, neibhah ka Behdieñkhlam toh i doh wei tyrsim ka ñiam-ka rukom tong ki, wei snaam yong ki toh chong ko ha ka ñiam-ka rukom. Kamtæ, ha uni u snem toh lang wei dap 75 snem i yoh laitlooid ka ri India, ka Behdieñkhlam leh u pyndep ya ka hei jooh i sur.
Na kini ki daw, ka Behdieñkhlam ha uni u snem daw man ko kawa tympang chooh-chooh ha uwi-pa-kawi u khon ka Raij Jwai. Behdieñkhlam wasuk-wakmen ïa waroh.
Purae bñiah na:
- U Tre-Kirot ha u Ñiaw-wasa, Seiñ Khynroo Khyllod, Seiñ-Raij Jowai, 1992.
- An insight into Behdieñkhlam festival,Shri. Dawmanchuh Lamare, 2015
- Ka step Muchai Behdieñkhlam, K. F. Laloo, Loompyrdi Iongpiah, Jowai, 16th July, 2015
