Da u: C. Sungoh, Chongknor, Hynñiewtrep Border Disputed Redressal Forum (HBDRF)
Kamwa jooh ong ki waheh tæ, “Bood yong ton yei yong kiwi, yong idæ wym bna iyi iyi” ka jaitbru Pnar yong i thij man ko kamtæ. Ymtoh wa pynrem ya ki Kristan, nga leh u Kristan hi tæ khamtam i ki Kristan yoo lakam wym mon kam wym bna yei tynre yong idæ. Tip i du chaphang ka Bethlehem ka Jerusalem, ka wah Jordan wah Nile wa kiwi kiwi katwa yei tip ka ri yong i won wym bna i ki. Wymtoh u beiñ u kynnoh i cha ka niam yeini waroh, ini toh i leh yong i ki bru hi wym em u chimkhia i yei tre yei thied ya ka riti ka dustur.
Katkam i khana na uwa thoh parom khroo naam ka jylla Assam u Dr. S. K. Bhuyan ong u wa ki Mikir (wa sin i ki Pnar ki Bhoi) wa tip i katni kam ki Karbi nang yndæ chong sah ki cha chiliang wah Kupli wa cha Kaziranga (ka National Park wa paawnaam ka jylla Assam) neitæ chah beh chah hiar thma ki ha ki syiem Kacharri tæ phet yap ki cheini cha ri yong i tæ chong tæ sah ki hapoh i chah sñiawbha wei synchaar ki syiem Jaiñtia.
Lada pait i katkam ka parom (History) yong ki Hima Jaiñtia tæ ini ye u man heipor wa synchaar u syiem Dhan Manik wa u Jara Manik neibhah kini ki syiem leh chah hiar thma lang ki ha kini ki syiem ha ki snem 1592 wa 1625 A.D.
Related posts
Na khap kini ki Karbi wa wan phet wiar em uwi u bru wa khlan bor bha uwa mih maar kam wa ong hei ktien Pnar yong i uwa pyrtuid u Thong Nokbe Teron (Nokbe mut u maar u bru khlan bor) wei uni u bru man leh u Captain næ waheh chipai thma ki syiem Jaiñtia, hatlor wa khlan bor u sa wei stat u yaleh thma u chær, u siat khnam wa u talaiñ wait. Kamtæ ki Mikir yoh bha ki yei maya wa yei chaniah ha ki syiem Jaiñtia heitæ i por. Ka parom ong ko wa uni u Thong Teron ya emlang u heiwa chna wei pynyieñ ya ki Moopynyieñ wa em ha chnong Nartiang, West Jaiñtia Hills District wa man i Archeological Site wada tipmit da ka sorkar India. Natlor ini dang em chooh sa kiwi kiwi tawon cha kylleiñ kylleiñ ki thaw mihsngi yong ka Ri Jaiñtia kam cha Labang Nangphyllut cha Raliang wa chawi chawi.
Hapyrdi i chaniah wei maya yong u syiem, uni u Thong Nokbe da sdang u em yumut sih wow hiar thma kylla ya u syiem wow knieh noh yei synchaar khadar ya ka hima sima. Neitæ sa wei leh khlemakor wei jrong kti ya ki kynthai khynnah yong ka ri Jaiñtia. Hadien wada tip yeini u syiem wa ki montri yong oo da chim ki da i rai wow tynyap noh ya oo neibhah la dym leh kamtæ tæ daw em i maa ya ka ri waka jaitbru.
Katda toh uwa khlan bor wa stat thma tæ chem chitom bha ki u yoh u tynyap ya oo deiwa suk lada yaleh dei bor, kamtæ da thooh laad thooh luti ki wow yoh u tynyap ya oo dei buit. Heipor wa ih bha ki soh Sapiang soo ngut ki khyllood miat kynthai yong ka chnong Raliang wa Khonchnong da pynbiej ki ya oo wow ku khait soh Sapiang ha iwi i thaw wa em ha khap chnong Raliang wa Khonchnong ha chirup i pynbieij ak maya wei phon wei pah. Katwa ki chynrang wan deilang wa ki chær, ki wait ki stieh ki khnam ki ryntieh da rieh ki chapoh sañium charood chajan utæ u tre dieñ soh sapiang wow yang u tynyap ya oo.
Kitæ ki kynthai da ye ki u pynbiej yow Thong wow ku sapiang, mar yapoi u chajrong cha ki chnat khian cha kyndit chawa em soh; ki chynrang kiwa da rieh chwa chapoh sañium da kawang ki daki chær da siat ki da ki khnam khlem sangeh wow yoh u tynyap ya oo.
Oo leh manda yoo u yeini wada chukor ki wow tynyap ya oo neitæ pakhot u pynda kitæ ki sapiang, tyngkhaiñ u ki heh ki heh ki chnat sapiang tæ chah u na ki chær ki khnam. Hiar u kamwa nohyap heitæ najrong dieñ poi cha khyndaw tæ pakhot u pynda kitæ ki chnat dieñ, wei beh wei kdong u ki. Ki khon ka Elaka Raliang leh khlem tieñ khlem randien da siat da kawang ki khlem kut ki chær ki khnam cha oo. Khaddooh hapyrdi i yaleh iwa joor da yoh ki u tynyap yowni uwa choon. Ong ki kat how yap utæ wym bi de i doh u cha khyndaw da sah tyngkreng næ hajrong khnam kamwa chna tyngkong.
Katkam i khana na ka men Rymbloiñ Lyngdoh Umphlang (wa da khlaad) ong ko wa na ki Pnar leh wym duna ya soophaw sanphaw ngut, kynthai wa chynrang wa yap ha kani ka thma. Kini ki soophaw sanphaw ngut sæ kitæ kiwa ong O ki khlawait ki wymtip wymbna i.
Uwi naki bru waheh yong ki Karbi uwa pyrtuid u Sarthe Dera (wa da khlaad) ong u hei ktien Karbi kamni, “Thong Nokbe aphan ke chomang atum si ka pathi Raleng (iwa mut Raliang) lapen Khonchenong (mut Khonchnong) arong a long.” Hei ktien yong i tæ kamni næ, “Ya u Thong Nokbe Teron tæ da tynyap da ki Pnar ha i thaw wa em ha Raliang wa Khonchnong”.
U Elisha Hanse u stat thoh poitri ki Karbi thoh u,
“Tharve angsong bat longbin,
Thai rangkap pen ap rin rin;
La an a jakong kethe,
Ta thi nangkok lo Thong Nokbe”.
Hei yong Pnar:
“Yoh ki u pynku cha kyndit sapiang,
Siat ki dow khnam, kynthai wa chynrang;
U Thong Nokbe sep-ai kat itæ i khlan bor,
Yap u wa pli khlem toh i por”.
Ini pynsakhiat pyntikna chooh chooh i ya kani ka parom. Kat how yoo hei pyrchang kylli takit O naki kattu katni ki waheh wa em ha ka chnong Raliang wa Khonchnong tæ neiliang yong ki wym tip ki iyi iyi leh heiyatoh wa ini i jia. Sñiaw phylla wa kammon ki bru kiwa neiwi i thaw tip ki yeiwa jia ha chnong ha thaw yong i katwa i won kiwa em heini wymtip wymbna i. Katda kamtæ da ini i thoh da kyntu O ya ki waheh wasian waki khroo pyrkhat khroo yutang wow thooh yutip chooh chooh ki heiyatoh wa kani ka parom.
